چکیده:
در میان صفات و افعال الهی، بحث بداء از جایگاه ویژه برخوردار است تا آنجا که تاکید گردیده که خداوند هیچ پیامبری را مبعوث نکرده، مگر اینکه از او نسبت به بداء الهی میثاق گرفته است. امام رضا(ع) در مناظره با سلیمان مروزی براساس آیات قرآن به اثبات و شرح اجمالی حقیقت مفهوم بداء پرداخته اند، در این گفتار، با رجوع به آراء برخی از دانشمندان برجسته شیعه، اعم از محدثان و متکلمان و فلاسفه به تبیین معنای بداء پرداخته شده است.
از جمله شروح علماء در این خصوص، تقریرات میرزا مهدی اصفهانی (ره) است که براساس آن به تفصیل، جنبه های مختلف مسئله بداء روشن شده است.
خلاصه ماشینی:
"پس معنای بداء در نزد شیعه امامیه - وقتی میگوید: بدا لله فی کذا ای ظهر له فیه و معنی ظهر فیه ای ظهر منه- این است که از سوی خدا امری آشکار شد، نه بدین معنی که امری که برای خدا مخفی بوده، بر او ظاهر گردیده است، بلکه جمیع افعال خدای متعال بعد از آنکه نبوده و بر خلق ظاهر میشود، همیشه بر خداوند معلوم است.
به عبارت دیگر، چون موضوع بداء، با محو و اثبات و ازدیاد و کاهش در امور و تغییر در مقدرات، همراه است، بلافاصله این سوال ایجاد میگردد که خدا که به همه چیز علم دارد، پس چرا امری را مقدر نموده و به ملائکه و رسلش خبر میدهد، ولی به دنبال عملی از بنده، امر دیگری را که خود از قبل میدانسته که انجام میشود، به اطلاع ملائکه و پیامبرانش میرساند؟ چرا از ابتدا همان تقدیر اولیه را به آنها خبر نداد؟ خواهیم دید که علامه مجلسی حکمتهایی برای این امر بیان میدارد.
(مواساتیان، تحلیل و برررسی مسئله بداء از دیدگاه دانشمندان اسلامی، ص115 ـ 114) روایات بر این نکته تأکید دارند که دست الهی در تغییر و محو و اثبات در زندگی روزمره باز است (در برابر قول یهود که معتقدند آنچه از اول مقدر شده همان رخ خواهد داد)، و این تغییر بوسیله اعمال بندگان و به مشیت الهی بطور حقیقی (نه مجازی) روی میدهد؛ ولی آنچه در این خصوص اهمیت بسیار دارد، نحوة دفاع از این دیدگاه به همراه صیانت از علم فراگیر الهی است."