چکیده:
معنای عبارت «ادنی المعرفه» که در حدیث امام رضا(ع) در باب توحید به کار رفته، موضوع اصلی این مقاله است. نویسنده، معنای «کمترین حد معرفت» را در برابر این عبارت نمی پذیرد و به جای آن، «حق المعرفه» و «حد المعرفه» را پیشنهاد می کند. به نظر وی ترجمه مورد نقد، به دلیل کلام محمد غزالی در کتاب احیاء العلوم مطرح شده است. لذا در بررسی خود، ابتدا اصل کلام غزالی را طرح می کند، و نقد آن را از کلام میرزا حبیب الله خویی می آورد. آنگاه معنای «ادنی» را در لغت، قرآن، حدیث و کلام محدثان از جمله میرزا مهدی اصفهانی پی می گیرد؛ سپس با طرح نکاتی در باب فطری و موهبتی بودن توحید، به مدعای خود می پردازد.
خلاصه ماشینی:
"ه. ملا خلیل قزوینی گوید: «ادنی المعرفة عبارت است از کمتر آنچه کافی است در حکم به اسلام صاحبش، یعنی: این باب بیان کمتر مراتب شناخت الله تعالی است» (صافی در شرح کافی ج 2 ص 94).
اما جمعی از عالمان شیعی در تفسیر این عبارت، آن را - گاهی با اشاره به غزالی و گاه بدون اشاره به او- عینا یا به تلخیص آورده و محور بحث خود در تفسیر ادنی المعرفة دانسته و بر آن اساس در بارۀ مراتب توحید سخن گفتهاند؛ به ویژه پس از آنکه مرحوم فیضکاشانی آن را بدون تعلیق در کتاب المحجة البیضاء آورده است.
آیا میتوانیم عبارت «دنا فلا شیء دونه» را «پایینترین» بدانیم؟ یا «نزدیکترین» معنا کنیم؟ در روایات دیگر (در ابواب احکام ) نیز همین معنا را میبینیم: ثم ما دنی من البیت (وسائل الشیعه ج 5 ص 273) افضل الصفوف اولها، و افضل اولها ما دنا من الإمام (کافی ج 3 ص 373، تهذیب ج 3 ص 265) الحسین و محمد بن أبی حمزة، عن أبی جعفر7، قال: من خرج من مکة و هو لا یرید العود إلیها، فقد اقترب أجله و دنا عذابه (الاصول الستة عشرف ص 318) إن الرجل إذا دنا من المرأة و جلس مجلسه حضره الشیطان (تهذیب الاحکام ج 7 ص 407) حدیث قدسی: لا أدنی منی یوم القیامة من کان زانیا (روضة المتقین ج 9 ص 440) فیکون ادنی القوم الیه (کافی ج 3 ص 382) ادنی باب من ابواب المسجد (کافی ج 4 ص 450) ادنی منی یا ام عطیة (کافی ج 5 ص 118) أدنی المصباح ...."