چکیده:
برایان مکهیل از نظریّهپردازانی است که با استفاده از مفاهیم ادبی و فلسفی در زمینة ادبیّات داستانی پسامدرن پژوهش نموده است. نظریّة او بر پایة مفاهیم فلسفی استوار است. وی معتقد است داستانهای مدرن عمدتا سویهای معرفتشناختی دارند؛ حال آنکه داستانهای پسامدرن رویکرد «وجودشناسی» دارند. تحلیلگران پسامدرن با تکیه بر نظریّات مکهیل دربارۀ خلق موقعیّتهای داستانی معطوف به وجودشناسی، تلویحا این پرسش را مطرح میکنند که هر جهانی چه ماهیّتی دارد؟ انواع مختلف جهان کدامند؟ این جهانها چگونه تشکیل میشوند و از چه نظر با همدیگر متفاوتند؟ پژوهش حاضر با بررسی داستان «رویا یا کابوس» نوشته ابوتراب خسروی، از دیدگاه وجودشناختی مکهیل نشان میدهد که با محو شدن تمایز بین دنیای واقعی و تخیّل در داستان، عدم قطعیّت و تکثّرگرایی بر آن مسلّط شده است و مخاطب نمیتواند مطمئن شود که دنیای توصیف شده در آن، دنیایی واقعی است یا جهانی خیالی.
خلاصه ماشینی:
تحلیلگران پسامدرن با تکیه بر نظریّات مَکهیل دربارۀ خلق موقعیّتهای داستانیِ معطوف به وجودشناسی، تلویحاً این پرسش را مطرح میکنند که هر جهانی چه ماهیّتی دارد؟ انواع مختلف جهان کدامند؟ این جهانها چگونه تشکیل میشوند و از چه نظر با همدیگر متفاوتند؟ پژوهش حاضر با بررسی داستان «رؤیا یا کابوس» نوشته ابوتراب خسروی، از دیدگاه وجودشناختی مکهیل نشان میدهد که با محو شدن ِتمایز بین دنیای واقعی و تخیّل در داستان، عدم قطعیّت و تکثّرگرایی بر آن مسلّط شده است و مخاطب نمیتواند مطمئن شود که دنیای توصیف شده در آن، دنیایی واقعی است یا جهانی خیالی.
سبک و سیاق رئالیستی که از ابتدای داستان شروع شده بود، همچنان ادامه مییابد و شخصیّت اصلی (راوی) داستان پس از ورود به اتاق خود مقدّمات لازم برای حرکت به سوی کارگاه محلّ کارش را مهیّا میکند؛ در این میان به صورت تکگویی درونی دربارۀ اصول و قواعد کارش فکر میکند و خواننده را با دنیای فکری و ذهنی خود آشنا میکند: «اسم موضوع امشب را نمیدانم، بالاخره کسی هست که محکوم شده باشد و بعد از طی مراحل قضایی به مراسم اجرای حکم در کارگاه امشب رسیده است.
اکنون به تشریح ارتباط این دنیای چندگانه داستانی میپردازیم که وجود شناسی پسامدرن آنها را به هم پیوند داده است: راوی (شخصیّت اصلی) نخستین بار زمانی به لایة وجودشناختیِ دوّم وارد میشود که به اخبار تلویزیون توجّه نشان میدهد.
با دیدن این خبر راوی و خواننده (که خارج از جهان داستانی قرار دارد) ناخودآگاه به یاد موضوع کار شخصیّت داستان که همان اجرای حکم قضایی در کارگاه مربوطه رأس ساعت سه و سی دقیقه خواهد بود، میافتند.