چکیده:
مطالعه در سیر مباحث بلاغت نشان میدهد که توجه به موضوع «اقتضای حال» در نخستین تعاریف نقلشده برای بلاغت، از اساسیترین معیارهای بلاغت کلام و متکلم به شمار رفته است. با آنکه این موضوع و اهمیت توجه به آن در دورههای مختلف، از محوریترین مبانی مباحث بلاغی است، در هیچیک از منابع قدیم و جدید، مبانی نظری آن تبیین نشده است. در پژوهش حاضر، پس از بررسی و نقد دیدگاههای گوناگون دربارة این موضوع، مشخص شد با وجود تصوری که دربارة مخاطبمحور بودن اقتضای حال در بلاغت سنتی وجود دارد و انتقادهایی که در این زمینه مطرح میشود و با وجود آنکه در این منابع به صراحت اصطلاحات اقتضای حال متکلم و کلام و بافت موقعیتی به کار نرفته است، ولی در این کتابها ذیل مباحث گوناگون، مطالبی مطرح میشود که بر اساس آنها میتوان تمام این اقتضائات را در سطوح مختلف و برای تمام این عوامل، استنباط کرد.
خلاصه ماشینی:
در پژوهش حاضر، پس از بررسی و نقد دیدگاه های گوناگون دربارة ایـن موضـوع ، مشـخص شـد بـا وجود تصوری که دربارة مخاطب محور بودن اقتضای حال در بلاغت سنتی وجود دارد و انتقادهایی که در این زمینه مطرح میشود و با وجود آنکه در این منابع به صراحت اصطلاحات اقتضای حال متکلم و کلام و بافت موقعیتی به کار نرفته است ، ولی در این کتاب ها ذیل مباحث گوناگون ، مطالبی مطرح میشود که بر اساس آنها میتوان تمام این اقتضائات را در سطوح مختلف و برای تمام این عوامل ، استنباط کرد.
بیان مسئله با توجه به اینکه تقریبا در تمام کتاب های بلاغی و ذیل اکثر مباحث بلاغت ـ بـه ویـژه در علم معانی ـ موضوع «اقتضای حال » مطرح شـده و مبنـا و اسـاس مباحـث بلاغـی قـرار گرفته است ، باید بررسی شود که : ١.
از مجمـوع دیدگاه های ابن سنان در تعریف بلاغـت و ذکـر شـرایط مـتکلم و کـلام بلیـغ ، ایـن گونـه استنباط میشود که وی به تمام عوامل مؤثر بر شکل گیری ارتباط کلامی و انتقـال پیـام از گوینده به شنونده توجه داشته و برای هر یک احوال و ویژگیهایی را بیان کرده است .
آنچه در الصناعتین ، البیان و التبیین ، العمده ، سر الفصـاحه دربـارة تعـاریف بلاغـت و شروط بلاغت کلام و متکلم آمده است مشخص مـیکنـد کـه در ایـن اقـوال بـه عوامـل گوناگون مؤثر بر ارتباط کلامی توجه شده است و برای متکلم و مخاطب و کـلام و بافـت موقعیت ، احوال و ویژگیهایی نقل شده که هر یک مقتضیاتی را در کلام ایجاد میکند و یک کلام بلیغ نیز باید بر طبق این مقتضـیات باشـد.