چکیده:
اشعار مدحی بخش قابل توجهی از اشعار فارسی و عربی را به خود اختصاص دادهاند. مدیحهسرایی به عنوان یکی از گونههای مختلف ادبی بارها مورد توجه شاعران پارسیزبان و عربزبان در دورههای مختلف قرار گرفته است. عنصری شاعر پارسیگو، و بحتری شاعر عربزبان، در این عرصه طبعآزمایی کردهاند. بحتری شاعر دربار عباسی، و عنصری شاعر دربار غزنوی، که هر دو به مدح خلفا، سلاطین، وزرا و کارمداران عصر خود پرداختهاند. بین دو شاعر مضامین مشترک و متفاوتی است که تحت تأثیر عوامل محیطی زندگی آن دو به وجود آمده است. این مقاله برآن است تا به این سؤالها پاسخ دهد: هدف از مدح در اشعار دو شاعر چیست؟ آیا هر دو شاعر به مدح شخصیتهای اساطیری، باستانی ایران و اکاسره ساسانی پرداختهاند؟ میزان اخلاص در مدح، در شعر دو شاعر در چه مرتبهای قرار دارد؟ دو شاعر چهره ممدوح خود را چگونه ترسیم کردهاند؟
خلاصه ماشینی:
این غرض یکی از اغراض رایج شعری در تمام دورههای ادبی زبان فارسی و عربی بوده است که در آن شاعر به ستایش غیر خود پرداخته است.
عنصری در مدح خود صادق است، یعنی هیچ خلیفهای را بعد از مدح مورد هجو قرار نداده است، که به طبع این نشان از محیط مناسب و ایمنی دارد که در آن زیسته است.
عنصری شاعر دربار غزنوی و بحتری شاعر دربار عباسی بوده است که هر دو به مدح خلفا، سلاطین، وزرا و کارمداران عصر خود میپرداختند.
عنصری نیز یکی از شاعران پرحشمت و ثروت در تاریخ ادبی ایران، و «امیرالشعرا»ی دربار محمود غزنوی است؛ دارای تقرب بسیار بود و به همین سبب به مال و مکنت افسانهای دست یافت، به طوری که گروهی از شاعران بعد از او به این مال و مکنت اشاره کردهاند(وزینپور، 1374ش:262).
از جمله این شاعران میتوان به خاقانی شروانی اشاره کرد که در وصف عنصری اینچنین میگوید: بلی شاعری بود صاحبقران ز معشوق نیکو و ممدوح نیکبه دور کرم بخششی نیک دیدبه ده بیت صد برده و برده یافتشنیدم که از نقره زد دیگدان ز ممدوح صاحبقران عنصریغزلگو شد و مدحخوان عنصریز محمود کشورستان عنصریز یک فتح هندوستان عنصریز زر ساخت آلات خوان عنصری (شروانی، 1362ش:765) آری، این زندگی دولتمند و پرحشمت عنصری جز در سایه مدح سلاطین و بزرگان غزنوی مقدور نبود، به طوری که میتوان گفت هیچ شاعری در ادب فارسی بدین جایگاه دست نیافته است.
3. عنصری در مدح ممدوحان خود کمال صداقت و اخلاص را رعایت کرده است، اما بحتری بعضی از ممدوحان خود را بعد از مدح مورد هجو قرار داده است.