چکیده:
شهر جی از دوران قبل از اسلام و شهر یهودیه در دوران اسلامی در دشتی قرار گرفتهاند که از سه طرف به ارتفاعات، محصور شدهاند. عمده این محدوده در متون جغرافیایی دوران اسلامی به نام رستاق جی، مهمترین رستاق خوره اصفهان، معروف بوده است. وجود رودخانه زایندهرود، که از میان رستاق عبور میکند، و موقعیت کوهها، که روی تمامی آنها و برخی کوههای مجاورشان شواهدی از قلاع و استحکامات دیده میشود، در کنار قرار گرفتن رستاق جی در مرکز ایران، باعث شده تا شهر جی از قبل از اسلام تا قرن چهارم ﻫ. ق. مرکز خوره اصفهان و از مهمترین شهرهای ایران ساسانی و جهان اسلام بهشمار رود. در قرن چهارم ﻫ. ق. با حضور آل بویه و تصمیم آنها برای انتقال مرکز قدرت از جی به یهودیه و در پی آن احداث دروازهها و سپس دیوار شهر یهودیه، از اهمیت جی کاسته و در عوض شهر یهودیه تبدیل به مرکز خوره اصفهان و یکی از مهمترین شهرهای جهان اسلام و از مراکز اصلی ایالت جبال گردید. به این ترتیب، افول شهر جی در مقابل رشد شهر یهودیه ارتباط مستقیمی با روی کار آمدن حکومت آل بویه و تصمیمات آنها برای جابجایی مرکز قدرت از جی به یهودیه داشته است. امروزه با توجه به تخریب کامل دیوارهای هر دو شهر اطلاعات موجود از موقعیت آنها محدود به نوشتههای متون تاریخی و جغرافیایی، اندک شواهد باقیمانده از دیوار شهر یهودیه تا چند دهه پیش و بخشهایی از خندق آن تا به امروز و همچنین حفاری صورتگرفته در تپه جی است. با این همه، گویا با کمک متون جغرافیایی و تاریخی، شواهد باستانشناسانه، نقشههای قدیمی و تصاویر ماهوارهای کرونا بتوان دیوار شهر جی و شهر یهودیه را در رستاق جی مشخص و آنها را روی نقشه فعلی شهر نمایان ساخت.
خلاصه ماشینی:
در مطالعات مربوط به قبل از دوره صفویه ، به طور خاص خانم لیزا گلمبک دیوار شهر جی و دروازه های آن را به صورت شماتیک ترسیم کرده و شهر یهودیه را عمدتا با استفاده از نقشۀ پاسکال کست روی نقشۀ امروز اصفهان نشان داده است که با توجه به مشخص نبودن اندازه ها و محل شهر جی در نقشۀ اصفهان و 3 همچنین ایراداتی که بر دیوار ترسیم شده توسط کست وارد است نیاز به بازبینی دارد.
٦ با بررسی رخدادهای تاریخی که در آن ها به شهر جی در بعد از ورود اسلام و تا قبل از روی کار آمدن آل بویه یا ابتدای کار آن ها اشاره شده این موضوع به وضوح مشخص میشود که شهر بدون تخریب دیوار و جابجایی از دوره ساسانی تا روی کار آمدن آل بویه به حیات خود ادامه داده است و تا زمان اهمیت یافتن شهر یهودیه در میانه قرن چهارم هجری، با توسعه ای که خارج از دیوار خود داشته همانند دوران قبل از اسلام برتری خود را حفظ کرده است (جدول ١).
به قول این نویسندگان شهر جی در ١٧٠ سال قبل از اسلام در زمان فیروز پسر یزدگرد به شکل «دایره کامل » با ١٠٠ برج و چهار دروازه به نام های دروازه خور (خورشید)، ماه بر یا باب اسفیج ، دروازه تیره (طیره ) و در نهایت دروازه گوش بر یا باب یهودیه به پایان رسیده است (ابن رسته ١٨٩٢: ١٦٠-١٦١؛ ابونعیم : ١٥-١٦؛ مافروخی ١٣٨٥: ٩٢).