چکیده:
شهید سید محمد باقر صدر از معدود اندیشمندانی شمرده میشود که در زمینه تفسیر موضوعی قرآن کریم اقدام به نظریهپردازی نموده است. مفهوم محوری در نظریه ایشان «استنطاق» است که به معنای ارائه پرسشهای جدید به قرآن جهت اخذ پاسخهای مناسب از آن میباشد. عدم توضیح مبسوط این نظریه توسط ایشان از سویی و کارآمدی فراوان آن از سوی دیگر بسط این نظریه را ضروری میسازد. وجود «الگوی گفتگو» در نظریه هرمنوتیک فلسفی گادامر که دارای همسانی الگویی با نظریه شهید صدر است، زمینه را فراهم میآورد که با استفاده از «روش مطالعه تطبیقی نامتوازن» دست به بازخوانی نظریه شهید صدر زده و آن را در قالب نظریهای بسط یافته ارائه نمود. از رهگذر این مطالعه تطبیقی، پیجویی مؤلفههایی همچون گفتگوی معرفتی مفسر و قرآن، لایههای گوناگون معنای قرآن، لایههای مختلف فهم مفسران، پرسشسازیهای مبتنی بر نیازهای عصری و پاسخیابیهای متناسب با این نیازها در نظریه شهید صدر ممکن میگردد. این پژوهش علاوه بر روشن ساختن ابعاد نظریه شهید صدر، اهمیت پرداختن به تفسیر موضوعی در کنار تفسیر ترتیبی را نیز معلوم میدارد.
خلاصه ماشینی:
از یک منظر می توان تفسیر قرآن را در دو شاخه اصلی طبقه بندی نمود: «تفسیر ترتیبی » که در طول سالیان دراز مورد توجه مفسران متعلق به نحله های گوناگون قرار گرفته ؛ و «تفسیر موضوعی » که علی رغم شکل گیری آن در قرون نخستین ، مدت بسیاری از طرح نظریه اش به عنوان رویکردی در قبال رویکرد ترتیبی به قرآن نمی گذرد (زقزوق ، ١٤٢٣ق ، ص٢٨٩؛ رضایی اصفهانی ، ١٣٨٢ش ، صص ٤٨٤و٤٨٥؛ علوی مهر، ١٣٨٤ش ، ص٣٦٤).
بدین ترتیب نظریه شهید صدر در حوزه تفسیر موضوعی مبتنی بر «الگوی گفتگو» میان مفسر با قرآن بنا شده که خود براساس «ساختار پرسش و پاسخ » پایه ریزی گشته است .
البته مقصود گادامر از دخالت پیش داوری های مفسر در فهم متن ، به معنای رها بودن او در عملیات فهم بدون توجه به موضوع فهم نیست ؛ بلکه این دیدگاه بایستی به عنوان تبیینی از چگونگی انجام گفتگو میان مفسر و اثر (واعظی ، ١٣٨٩ش ، ص٢٤٩)؛ و کوششی در جهت تبیین علم هرمنوتیک از تاریخمندی فهم دانسته شود ( ,Palmer .
در نگاه ایشان ، هنگامی که مفسر در پی درک گذشته است ، می بایست آن را ـ نه براساس ملاک ها و معیارهای امروزین و پیش داوری های خویش بلکه ـ در درون افق تاریخی خود آن اثر مورد مطالعه قرار دهد و لذا اگر مفسر نتواند افق خود را به افق تاریخی ای که متن از آنجا سخن می گوید جابجا نماید، به درک معنای متن نائل نخواهد شد ( ,١٩٩٤ ,Gadamer ٣٠٣&٣٠٢.