چکیده:
پس از ظهور اتابکان زنگی در قرن پنجم هجری در منطقه شامات، تحولات عظیمی در زمینه مدرسه سازی و بسط و توسعه علمی ایجاد شد. تلاش آنها در ساخت مراکز و نهادهای علمی در شهرهای مناطق شام از جمله؛ دمشق، حلب، حماه، حمص، بعلبک، منبج و رحبه و همچنین استقرار این مراکز بر نظام وقف، از یک سو سبب استقلال مالی آنها و همچنین جذب دانشمندان و علماء از سایر مناطق به این شهرها شد و از سوی دیگر گامی بزرگ در جهت پیشرفت و توسعه علمی تمدن اسلامی به شمار میرفت. در این دوره علاوه بر مدارس متعددی که به شافعی و حنفی مذهبان اختصاص داده شده بود، مراکز علمی آموزشی دیگری نیز از جمله دارالحدیث نوریه که یک مرکز علمی تخصصی بود و همچنین بیمارستان بزرگ نوریه به عنوان یک مرکز علمی آموزشی، توسط امراء و وزراء زنگی در مناطق مختلف شامات بنا شد. بنابراین در این مقاله تلاش خواهد شد تا نقش نورالدین محمود زنگی و سایر شخصیتهای اتابکان و معاصر آنها در تأسیس و گسترش فعالیت مدارس و نهادهای آموزشی اتابکان در شام و موصل و ... و همچنین عملکرد نظام وقف و تاثیر آن بر مراکز علمی این دوره واکاوی شود.
خلاصه ماشینی:
"(ابن تغری بردی، بی تا، 6/129) عالمان و توسعه علوم علاوه بر امراء و حاکمان اتابکان زنگی که نقشی چشمگیر در توسعه علوم و ساخت و ساز بناهایی داشتند که در آنها تدریس علوم مختلف رواج داشت، باید از دانشمندان بزرگی که در این راه قدم بر داشتند و همچنین در بسط و تسریع علوم اسلامی آثار و کتابهایی از خود بر جای گذاشتند به طور مختصر یاد کرد، دانشمندان بزرگی همچون ابوبکر یحیی بن سعدون ازدی قرطبی، نحوی و عالم فن قرائت (د 567ق/1172م)، ابو محمد سعید بن مبارک معروف به ابن دهان نحوی (569 ق/1174م)، مجدالدین ابوالسعادت بن اثیر 17 (د 606ق/1209م) برادر ابن اثیر مورخ، ابوالحسن علی بن الحافظ معروف به ابن عساکر (د616ق/1219م) و عبدالرحمن بن هبه الله بن عساکر فقیه (د 620ق/1223م) و عمادالدین اصفهانی (597/1201) از نویسندگان معروف آن دوره و نیز از کاتبان نورالدین زنگی و نویسنده مشهور کتاب" خریده القصر و جریده اهل العصر" ، " البرق الشامی" و همچنین کتاب "الفتح القسی فی الفتح القدسی".
با وجود بی اعتنایی ابن عساکر به حاکمان و صاحبان قدرت، نورالدین زنگی حکمران شام همواره او را بزرگ میداشت و علاوه بر تشویق و حمایتی که از او در تالیف تاریخ دمشق به عمل آورد، همانطور که تا حدودی اشاره شده است این دارالحدیث که از نخستین مراکز تخصصی در آموزش حدیث بوده است برای او تاسیس و ریاست آن را به وی واگذاشت."