چکیده:
یکی از مهمترین مباحث مطرح شده در حوزههای معرفتی، شناخت شخصیت انسان می باشد. شخصیت، تبلور هماهنگ مجموع عناصر و فعالیتهـای درونی میباشد که مدیریت اصول بنیادین جهان درونی را در دست دارد. بههمین علت انسان در میان پدیدههای هستی در بالاترین جایگاه قرار دارد، او از خاک آفریده شده و دارای نیروی عقل و معجونی از نیروهای متضاد، اخلاط مختلف و احساسات متفاوت می باشد که شخصیت او را شکل میدهد. تحقق کمال و رسیدن به هر مرتبه از رشد شخصیت و نیز جلوگیری از هرگونه انحطاط و سقوط، در گرو شناخت عوامل رشددهنده آن می باشد. یکی از مهمترین منابع شخصیت شناسی، سخنان گهربار امیرالمؤمنین علی(ع) میباشد. حضرت شخصیت انسان را متشکل از دو بخش عقل و شهوت میداند که سعادت و شقاوت انسان بستگی به نوع استفاده از این دو بخش دارد. ایشان عوامل مؤثر در ایجاد شخصیت را سه عامل خانواده (که شامل وراثت و تربیت میباشد)، محیط (محیط همسالان، محیط اجتماعی و محیط جغرافیایی) و اراده معرفی مینمایند. این سه عامل هر کدام بهصورت اقتضا بر چگونگی شخصیت فرد تأثیر دارند و هیچ کدام علت تامهای برای رشد شخصیت محسوب نمیشوند. نخستین و بیشترین تأثیر را خانواده که متشکل از پدر و مادر میباشد بر شخصیت میگذارد؛ ابتدا خانواده به ساماندهی شاکله تربیتی انسان میپردازد. عامل انتقال فرهنگ، تمدن، ادب و سنن است و اهمیت آن همیشگی است و برای دوام و بقای جامعه و تمدن و فرهنگ، راهی جز آن وجود ندارد. این تأثیرات بهصورت وراثتی (از طریق ژنها) و تربیتی (از طریق شکوفا کردن استعدادهای بالقوه فرد) اعمال میشوند. مهمترین تأثیر را هم اراده و اختیار خود فرد در تشکیل شخصیت او دارد. زیرا یکی از مهمترین مؤلفههای کرامت انسانی آزادی مشروع انسانها است. منظور از آزادی شخصی نیز همین میباشد که آدمی اراده و اختیار سرنوشت خود را داشته باشد.شناخت این عوامل و میزان تأثیرگذاری هر کدام را میتوان نوعی خودشناسی محسوب کرد. این نوع خودشناسی کمک شایانی در جلوگیری از بروز نابسامانیهای شخصیتی و اختلالات روانی میکند.
خلاصه ماشینی:
"سؤالی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است از این قرار میباشد: - از منظر امام علی(ع ) خانواده ، محیط و اراده چه تأثیری در رشد شخصیت فرد دارند؟ فرضیه خانواده مهم ترین تأثیر را در رشد شخصـیت فرد دارد و پـس از آن عوامل محیطی که اجتماع و گروه هم سالان و منطقه جغرافیایی میباشند نقش به سزایی در رشد شخصیت فرد دارند البته اراده خود فرد نیز در شکل گیری شخصیتش مؤثر میباشد، چه بسا فردی با اراده خود شخصیتی متفاوت از خانواده اش داشته باشد.
(152 :1379 هرچند فطرت یکی از عواملیست که تأثیر بسزایی در شکل گیری شخصیت افراد دارد اما از آن جا که در تمام انسان ها تمایل به خوبیها و کمال به یک اندازه وجود دارد، و تأثیر فطرت بر شخصیت همگان به یک اندازه است (دلشادتهرانی، ١٣٧٩: ١٥٢)، لذا در این پژوهش از آن به عنوان یک عامل یاد نشده و تنها عواملی ذکر شده است که باعث رشد و شکوفایی فطرت آدمی و یا باعث کم رنگ شدن آن میگردند.
امام علی(ع ) شور بودن آب بصره به علت مخلوط شدن آب آن با آب دریا و نیز گندیده بودن خاک آن جا را به خاطر رسوب فراوان آب مطرح نموده که چنین محیطی برای زندگی موجب بروز عوارض نامطلوب جسمی و روحی و تربیتی است و نکوهش علی(ع ) بدین سبب است که آن مردم خود این محیط جغرافیایی و طبیعی و بالطبع تأثیرات تربیتیاش را برگزیده اند (بحرانی، ١٤٠٤، ج ١: ٢٩١)."