چکیده:
مقاله حاضر در جست و جوی پاسخ مستدل و برهانی به پرسشهای مطرح پیرامون کمال انسان و انسان کامل در عرفان اسلامی است؛ کمال انسان در چیست؟ انسان کامل کیست و چه ویژگیهایی دارد؟ این کمال چگونه تحقق میپذیرد و از کجا آغاز شده و به کجا میانجامد؟ در این باره از اشعار مثنوی گلشن راز شیخ محمود شبستری به عنوان الگوی کاربردی استفاده شده است. شیخ محمود شبستری با استفاده از مسئله حرکت به بیان مبحث تکامل میپردازد. به عقیدۀ او حرکت بنیادی در هستی غیر قابل انکار است. در پی این حرکت همه چیز میخواهد به اصل خود بر گردد. در پایان همه هستی به تعادل میرسد و در نتیجه وحدت به جای کثرت مینشیند. این حرکات شامل حرکت جوهری ، تجدد امثال ، و حرکت حبی بوده و در همۀ این حرکات انسان قافله سالار است که با نام های مختلف انسان کامل، ولی، امام و ... نمود مییابد و انسان تنها موجودی است که به غایت کمال که همان اتحاد با خداست دست مییابد. به عقیدۀ شبستری کامل ترین انسان، پیامبر اکرم (ص) میباشد که هم ولی است و هم نبی؛ این سیر از ازل آغاز شده و تا ابد ادامه خواهد داشت و در تمام موجودات قرار دارد و همگی دنبالهروی تکامل انساناند،
خلاصه ماشینی:
بنابراین ، با وجود این که همة موجودات نمی توانند به مرتبة انسان کامل برسند، همگی باید تلاش کنند تا بر حسب استعداد خود توانایی هایی را که در آنها قرار داده شده است ، شکوفا سازند.
مرتبة پیامبر در میان تمام مراتب موجودات برتر است ؛ حتی از نظر شرافت و برتری، از انبیای اولوالعزم دیگر: مراتب جمله زیر پایة اوست وجود خاکیان از سـایة اوست ( لاهیجی ؛بیت ٣٨٦) و نور نبوت به صورت کامل در وجود پیامبر اکرم (ص ) ظهور یافته است : و را قبله میان غرب و شرق است از این رو در میان نور غــرق است (لاهیجی ؛بیت ٣٨٣) جهان و جهانیان همگی مظاهر اسماء الله هستند و هرکدام برای آشکار شدن اسماء خداوند خلق شدهاند.
) (فصوص الحکم :١٤٥) زفضلش هر دو عالم گشت روشن زفیضش خاک آدم گشت گلشن (لاهیجی ؛بیت ٢) به عقیدة شبستری همه موجودات دائما در حرکت اند و اگر به صورت شهودی به آنها نگاه کنیم ، می بینیم که دم به دم در خلع و لبس اند و همگی این ها به خاطر تجلی نفس رحمانی است که بـه سـرعت تحقق می یابد و ما معدوم شـدن و خلق مجدد را در نمی یابیم و گمان می کنیم این همان وجود اولی است و آفرینش مجددی صورت نگرفته است .