چکیده:
هلیدی و حسن معتقدند متن ، واحدی معنایی و دارای عـواملی اسـت که بدان انسجام ٣ میبخشند و آن را از نامتن متمایز مـیکننـد. ازنظـر این دو زبان شناس ، عوامل ایجادکنندة انسجام عبارت انـد از: ارجـاع ، حــذف ، جــایگزینــی، ادات پیونــدی و انســجام واژگــانی. انســجام واژگانی، خود شامل دو مقوله هم آیـی و تکـرار اسـت . تکـرار یـک واژه به صورت های لفظی و معنایی، به میـزان زیـادی آن را در کـانون متن قرار میدهد و همچنین باعث پیوستگی جمله هـای مـتن بـه دلیـل وجود عنصری مشترک بین آن ها میشود. نهج البلاغـه نیـز بـه عنـوان یک متن اثرگذار دینـی، از وجـود ایـن عامـل مهـم انسـجامی خـالی نیست ؛ اما کارکرد این عامل در متن این کتـاب گـران قـدر، ازجنبـه - هایی متعدد قابل بررسی است . محوریـت واژة «الله »، زبـان اسـتعاری، تعدد موضوع های خطبه ها و شیوة خاص تکرار، از کارکردهای ویژة عامـل تکـرار در نهـج البلاغـه اسـت ؛ همچنـین تـرادف (هـم معنـایی) به عنوان گونه ای از تکرار، در ایجاد انسجام واژگـانی و تـداوم متنـی در خطبه های این کتاب ، کارکرد و اهمیتی خاص دارد.
خلاصه ماشینی:
indd 39 5/11/2014 11:21:40 AM هلیدی و حسن (١٩٧٦) عوامل انسجام را که شبکۀ روابط معنایی بین جملـه هـا، بنـدها و واحدهای گفتمان را تشکیل می دهند، به پنج دسته بدین شرح تقسیم کرده اند: الف ) ارجاع ١ شامل سه نوع شخصی ، اشاره ای و مقایسه ای ؛ ب ) جای گزینی ٢ شامل انواع اسمی ، فعلی و عبارتی ؛ ج ) حذف ٣ شامل انواع اسمی ، فعلی و عبارتی ؛ د) پیوند٤ شامل ربط های اضافی ، استدراکی ، سببی و زمانی ؛ ه ) انسجام واژگانی ٥: این عامل ، مبتنی بر رابطه ای است که میان واحدهای واژگانی زبان ، به لحاظ محتوای معنایی شان با یکـدیگر وجـود دارد و مـتن بـه واسـطۀ ایـن روابـط تـداوم و انسجام می یابد (مهاجر و نبوی ، ١٣٧٦: ٦٨).
نکتۀ مهم دربـارة تکـرار مسـتقیم ، آن اسـت کـه هلیـدی و د) پیوند٤ شامل ربط های اضافی ، استدراکی ، سببی و زمانی ؛ حسن تکرار را عبارت از ارجاع به ماقبل دانسته اند؛ اما ایـن بـدان معنـا نیسـت کـه لفـظ دوم ه ) انسجام واژگانی ٥: این عامل ، مبتنی بر رابطه ای است که میان واحدهای واژگانی زبان ، تکرارشده لزوما به همان معنای لفظ اول ارجاع داده شود؛ بنابراین ، بازگویی یک واژه حتی به لحاظ محتوای معنایی شان با یکـدیگر وجـود دارد و مـتن بـه واسـطۀ ایـن روابـط تـداوم و اگر مرجعی یکسان وجود نداشته باشد، بازهم یک رابـط متنـی و عامـل انسـجامی بـه شـمار انسجام می یابد (مهاجر و نبوی ، ١٣٧٦: ٦٨).