چکیده:
همایون نامه منظومه ای به بحر متقارب و در حدود شصت هزار بیت است که سراینده ای به نام زجاجی آن را در سدۀ هفتم سروده. موضوع این اثر با ولادت پیامبر (ص) و رویدادهای صدر اسلام آغاز می شود و با گزارش تاریخ اسلام و ایران تا روزگار ارسلان بن طغرل سلجوقی – البته با افتادگی هایی در روند روایت حوادث- ادامه می یابد. این منظومه دو بخش دارد و تنها نسخۀ فعلا شناخته شده از نیمۀ دوم آن ناقص است و ابیات در پایان ناتمام مانده. همایون نامه به رغم قدمت و حجم آن از منظومه های نسبتا ناشناخته و کمتر توجه شدۀ ادب فارسی است و در این مقاله موضوع توجهات آن به فردوسی و انواع تأثراتش از شاهنامه- که الگوی ادبی این اثر و همۀ منظومه های هم وزن آن پس از سدۀ چهارم است- در سه بخش: 1.فردوسی و شاهنامه در همایون نامه 2. نامها و داستانهای شاهنامه/ شاهنامه ای در همایون نامه 3. تأثر و تقلید زجاجی از سبک فردوسی، بررسی و با ذکر و تحلیل شواهد گوناگون نشان داده شده که زجاجی آشنایی دقیقی با زبان و محتوای حماسۀ ملی ایران داشته و با وجود نقد شخصیتها و داستانهای پیش از اسلام (مغانۀ) آن و دعوت مخاطبانش به توجه به اخبار دینی و مذهبی به جای آنها، به ادبیت سخن فردوسی معترف و معتقد بوده و بسیار ازآن متأثر شده است.همایون نامه منظومه ای به بحر متقارب و در حدود شصت هزار بیت است که سراینده ای به نام زجاجی آن را در سدۀ هفتم سروده است. موضوع این اثر با ولادت پیامبر (ص) و رویدادهای صدر اسلام آغاز می شود و با گزارش تاریخ اسلام و ایران تا روزگار ارسلان بن طغرل سلجوقی – البته با افتادگی هایی در روند روایت حوادث- ادامه مییابد. این منظومه دو بخش دارد و تنها نسخۀ فعلا شناخته شده از نیمۀ دوم آن ناقص است و ابیات در پایان ناتمام مانده است. همایون نامه به رغم قدمت و حجم آن از منظومه های نسبتا ناشناخته و کمتر توجه شدۀ ادب فارسی است. در این مقاله موضوع توجهات آن به فردوسی و انواع تأثراتش از شاهنامه- که الگوی ادبی این اثر و همۀ منظومه های هم وزن آن پس از سدۀ چهارم است- در سه بخش: 1.فردوسی و شاهنامه در همایون نامه 2. نام ها و داستان های شاهنامه/ شاهنامه ای در همایون نامه و 3. تأثر و تقلید زجاجی از سبک فردوسی، بررسی شده است. همچنین با ذکر و تحلیل شواهد گوناگون نشان داده شده که زجاجی آشنایی دقیقی با زبان و محتوای حماسۀ ملی ایران داشته و با وجود نقد شخصیت ها و داستان های پیش از اسلام (مغانۀ) آن و دعوت مخاطبانش به توجه به اخبار دینی و مذهبی به جای آن ها، به ادبیت سخن فردوسی معترف و معتقد بوده و بسیار از آن متأثر شده است.
Homâyun-nâme is a verses in motagâreb meter with nearly sixty thousands couplets. This verses has been versified by a poet by the name of Zajjâji in seventh century. Subject of this verses is started by prophet of Islam and events of beginning of Islam and continue with narration of Islam and Iran ś history to age of Arsalân son of Togrol. Homâyun- name has two parts and manuscript of its second part is incomplete. Zajjâj ś verses، in spite of its oldness and detailed account، less has considered. In this paper we study attentions of Zajjâji to Ferdowsi and his extractions from Shâhnâme in three subjects/ parts: 1. Ferdowsi and Shâhnâme in Homâyun- name 2.names and stories of Shâhnâme in Homâyun-nâme 3.Zajjâji ś imitation from Ferdowsi ś style.
خلاصه ماشینی:
1. فردوسی و شاهنامه در همایون نامه زجاجی به مناسبت های مختلف (از جمله تضمین مصراع یا بیتی از شاهنامه) نام فردوسی و شاهنامه را ذکر کرده و با صفات گوناگون، هنر سخنوری او و مقام والای حماسۀ ملی ایران را ستوده و برای حکیم توس دعا کرده است: مگر بهر او گفت طوسی نژاد ز فردوسی آن کو هنرپرور است چه خوش گفت فردوسی سحرسنج اگر بنگرد سوی این نامه شاه بی نظیرهان سخن گفته بودکسی خوبتر زان نگوید سخن چه خوش گفت فردوسی نامور که در خلد با آفریننده باد (1/17/30)3 یکی بیت بشنو به جان درخور است (1/228/77) نیابد کسی گنج، نابرده رنج (1/350/28) رسد همسر شاهنامه به ماه (1/452/24) ابوالقاسم آن نامدار خطیربه الماس معنی گهر سفته بوداز او نو شد اخبارهای کهن (2/966/249-251) حدیثی کزان سنگ شد جانور (2/1089/65) او یک بار هم در توصیف برآمدن آفتاب، نام «فردوسی» را در کنار دو شاعر دیگر (ازرقی و انوری) به صورت ایهامی به کار برده و با آن بازی لفظی کرده است: همی بود با خسرو خاوریجهان گشت فردوسی از نور مهر به زیر ازرقی چرخ را انوریبه آب زراندود روی سپهر (1/678/1 و2) یک جا نیز موضوع بدعاقبتی خسرو پرویز را به شاهنامه ارجاع داده است که باید تفصیل روایت را در آنجا خواند: دل نامداران ز خسرو بگشت ز شهنامه برخوان تو آن سرگذشت (1/61/249) در کنار این توجه و احترام به فردوسی و شاهنامه، زجاجی در ذیل سرعنوان «خبر آمدن آیت قتل و جهاد مومنان با مشرکان» چند بیت در پرهیز از خواندن روایات ملی- پهلوانی ایران (اصطلاحا داستان های شاهنامه ای) و دعوت به مطالعه و شنیدن اخبار مجاهدان دین اسلام آورده است.