چکیده:
در این مقاله، افعال مرکب مشتق از صفت در زبان فارسی مورد بررسی قرار میگیرند. فعل مرکب از دو بخش تشکیل شده است: پیشفعل که عنصری غیرفعلی است و میتواند اسم، صفت، قید و یا گروه حرف اضافهای باشد؛ و همکرد که یک فعل دستوری شده است و در معنایی متفاوت با معنای اصلی و واژگانیاش به کار میرود. افعال مرکب بر اساس مقولۀ دستوری عنصر پیشفعل دستهبندی میشوند. از این رو، فعل مرکب مشتق از صفت در زبان فارسی به فعلی اطلاق میشود که از ترکیب صفت و همکرد حاصل شده باشد. بررسی افعال مرکب مشتق از صفت نشان میدهد که صفت در زبان فارسی، عمدتا با سه همکرد "بودن"، "شدن" و "کردن" ترکیب میشود؛ اما به نظر میرسد که در ترکیب صفت و همکرد، محدودیتهایی وجود دارد. تقریبا تمام صفتها در زبان فارسی، قابلیت ترکیب با همکرد "بودن" و تبدیل به افعال مرکب ایستا را دارند؛ حال آنکه تنها برخی از آنها با "شدن" و "کردن" ترکیب میشوند. در عین حال در ترکیب صفت با دو همکرد "شدن" و "کردن" نیز محدودیتهایی به چشم میخورد. در این مقاله ابتدا نشان میدهیم که بررسی ساخت موضوعی، یعنی نوع و تعداد مشارکتکنندگان در رویداد مورد اشارۀ فعل، میتواند در توجیه دلیل ترکیب صفت و همکردهای سهگانۀ فوق راهگشا باشد. از این رو، در خلال بررسی نحوۀ شکلگیری ساخت موضوعی در افعال مرکب، از لزوم تناسب بین عنصر پیشفعل و ساخت رویدادی همکرد، بهعنوان اولین عامل ایجاد محدودیت در ترکیب صفت و همکرد، یاد خواهیم کرد؛ سپس ضمن بررسی ویژگیهای معنایی صفت و تمایز قائلشدن بین صفتهای موسوم به ذاتی و ناپایدار، نشان میدهیم که ویژگیهای معنایی صفت نیز به نوبۀ خود میتواند نوعی دیگر از محدودیت در ترکیب صفت و همکرد را به دنبال داشته باشد.
خلاصه ماشینی:
"با توجه به آنچه گفتیم میتوان طبقات مختلف فعل را به پیروی از راپاپورت و لوین(1998) و لوین (2000) به صورت زیر بازنمایی کرد: [ x ACT < MANNER > ] افعال کنشی: [ x< STATE > ] افعال ایستا: [ BECOME [ x < STATE > ] ] افعال دستاوردی : [ [ x ACT ] CAUSE [ y BECOME < STATE > ] ] افعال غایتمند: root constant epistemic knowledge THING MANNER RESULT PLACE STUFF encyclopaedic knowledge semantic content semantic body B-type meaning افعال کنشی 1 مانند"دویدن"،" نشستن"و"سوت زدن"، به دلیل یکسان بودن ساخت رویدادیشان در یک طبقه جای میگیرند؛ چرا که در تمامی این افعال، ACTبه کار رفته است و در جایگاه موضوع افعال مذکور نیز تنها یک جایگاه خالی به چشم میخورد که آن هم به یک موضوع بیرونی اختصاص خواهد یافت.
صفت + شدن : نحوة تشکیل ساخت موضوعی افعال مشتق از این همکرد – به عنوان مثال، سرد شدن - را میتوان به صورت زیر بازنمایی کرد: < SARD>y : سرد [ BECOME [ y < STATE > ] ] : شدن [ BECOME [ y <SARD> ] ] : سرد شدن لوین و راپاپورت (1995) معتقدند اگر در افعال تغییر وضعیت، تنها یک موضوع وجود داشته باشد، آن موضوع، یک موضوع درونی خواهد بود."