چکیده:
برخی عبارات و اشعار گلستان و بوستان سعدی، علیرغم ظاهری ساده، انواعی از درهمتنیدگی های معنائی دارند که با نگاه اول و تکیه بر بلاغت مألوف نمیتوان به عمق معنائی آنها پی برد. سعدی گاهی ژرف ساختهای معنائی را با ایجاد شبکه ارتباطی پیچیده ای از کلمات که در مواردی با صنایع ادبی هم تقویت میشود ایجاد میکند. تسلط سعدی بر زبان فارسی، باریک اندیشی، آگاهی از علوم مختلف، تجربههای زیادی که در سفر داشته و آشنایی با فرهنگهای متفاوت، از عواملی است که سبب ایجاد معانی پنهان در آثار او شده است. مهمتر آن که دقت و اهتمام سعدی برای ایجاد اثری تعلیمی و آموزنده، در روساخت و ژرف ساخت ابیات پدیدار است و گاه بر شارحان نیز پوشیده باقی مانده است. در این مقاله تلاش شده تا برخی ابیات و عبارات سعدی که ظرایف بیانی و معنائی پنهان در آنها بر شارحان سخن وی پوشیده مانده است، بازخوانی و معنا شود.
خلاصه ماشینی:
٢. ارتباط استوار لغات با هم -«زن خــــوب فرمــــانبر پارســــا کنـــد مـــرد درويـــش را پادشـــا» (يوسفي ، ١٣٨١ الف : ١٦٣) در شرح هاي بوستان زير اين بيت چيزي نيامده است ولي ارتباط پنهاني شگفتي بين سه صفت مصراع اول و کل مصراع دوم وجود دارد.
-«نکونـام و صـاحبدل و حـق پرسـت خط عارضش خوشتر از خـط دسـت » (همان : ١٨٣) در برخي شرح هاي بوستان مطلبي ذيل اين بيت نيامده و يا خط دست بـه دسـتخط تعبير شده است : «خط که با دست نويسند» (يوسفي ، ١٣٨١ الف : ٣٩٠)؛ اما مـصراع دوم معناي گسترده تري دارد.
-«ترسم نرسـي بـه کعبـه اي اعرابـي کاين ره که تو مي روي به ترکستان است » (يوسفي ، ١٣٨١ ب : ٨٨) ضمن اين که ژرف ساخت بيت به خواننده ايـن نکتـه تربيتـي را هـشدار مـي دهـد کـه رسيدن به هدف تنها با انتخاب راه درست ممکن است ، بيت نکته باريک ديگري نيز دارد.
براي مثال هاي ديگر، مي توان اين ابيات را ذکر کرد: - «چون نداري کمال و فـضل آن بـه کـــه زبـــان در دهـــان نگـــه داري آدمـــي را زبـــان فـــضيحه کنـــد جـــوز بـــي مغـــز را سبکـــساري » (يوسفي ، ١٣٨١ ب : ١٧٦) درباره اين دو بيت نيز چيزي در شروح گلستان نيامده است جز اين که جـوز يعنـي گردو و سبکساري يعني سبک وزني (خزائلي ، ١٣٤٤: ٧٠٠).