چکیده:
آیینهای سوگواری ماه محرم در شهر اردبیل پدیده مذهبی ساده ای نیست، بلکه چنان کیفیتی را داراست که خصایص یک نمود زنده و فعال فرهنگی و اجتماعی را آشکار میسازد. هدف این مقاله درک و توصیف دقیق مراسم عاشورا در جامعه اردبیل به عنوان میراثی فرهنگی در زمان کنونی و تحلیل مردم شناختیکارکردهای اجتماعی این مراسم در جامعه مورد بررسی است. مقاله حاضر میکوشد با تکیه به روش مردمنگاری، توصیفی جامع، عینی و بدون استنتاج ارزشی از سنن و رسوم عزاداری حسینی در اردبیل ارائه دهد و بر مبنای نظریات امیل دورکیم و کلیفورد گیرتز کارکردهای این مراسم را در حیات اجتماعی و فرهنگی مردم بررسی کند. یافتههای تحقیق در دو دسته کلی «ترتیب و کیفیت برگزاری مراسم عزاداری» و «علائم و نشانهها در مراسم عزاداری» موضوعبندی شدهاند. نتیجه کلی آن است که افراد با شرکت در مراسم عاشورا، هویت جمعی و تشخص اجتماعی مییابند و فردیت آنها در خدمت «وجدان جمعی» قرار میگیرد. علائم و نمادهای به کاررفته در مراسم عزاداری که ماخوذ از نظام فرهنگی جامعه مورد بررسی است، تعلق عزاداران به یک جمع مشخص را نشان میدهد.
خلاصه ماشینی:
مقالۀ حاضر مي کوشد با تکيه به روش مردم نگاري ، توصيفي جامع ، عيني و بدون استنتاج ارزشي از سنن و رسوم عزاداري حسيني در اردبيل ارائه دهد و بر مبناي نظريات اميل دورکيم و کليفورد گيرتز کارکردهاي اين مراسم را در حيات اجتماعي و فرهنگي مردم بررسي کند.
اين تحقيق در پي آن است که با روش مردم نگاري ، توصيفي جامع از فرهنگ و سنن و رسوم عزاداري حسيني در شهر اردبيل ارائه 127 دهد و نقش و نتيجۀ اين مراسم را در حيات فرهنگي و اجتماعي مردم مطالعه کند.
بيوک جامعي ، پژوهشگر تاريخ اردبيل و عضو هيئت امناي 132 محلات شش گانۀ شهر، در گفتگو با محققان ضمن اشاره به اين نکته که آيين تشت گذاري به مناسبت آغاز روزهاي عزاداري شهداي کربلا، فقط در شهر اردبيل داراي سابقۀ تاريخي است اظهار مي کند: «مراسم تشت گذاري از روز ٢٧ ذي حجه تا اول ماه محرم ، يعني در فاصلۀ سه روز، در نزديک به ٢٠٠ مسجد اردبيل برگزار مي شود.
برخي چنين مي پندارند که در قديم در مساجد که محل اجتماعات بوده به آب خوردن احتياج پيدا مي کردند و لذا در جاي مخصوصي در تشت مسي که ظرف متناسب با آن ايام بوده ، در گوشه اي از مسجد آب در دسترس مردم مي گذاشتند و اين کار در طول زمان رنگ مذهبي به خود گرفته و کم کم به صورت انجام مراسم خاص شکل گرفته است » (صفري ، ١٣٧٠: ١٢٧).