چکیده:
علّامه طباطبائی از مفسرانی است که با رویکردی اجتماعی به تفسیر آیات قرآن میپردازد. ادباجتماعی از مباحث ایشان در تفسیر المیزان است که مقاله حاضر میکوشد با بررسی آن، گامی درجهت احیای سبک زندگی اسلامی بردارد. بنابراین، با روش اسنادی و نوعی تحلیل محتوای کیفیدر این تفسیر به تحلیل، تبیین و تفسیر آداب اجتماعی قرآنی میپردازد. نکته اساسی در این تحقیق این است که آداب اجتماعی دارای تنوع و گوناگونی در قرآنند. اینآداب به دلیل آثار مطلوبی که در جامعه بر جای میگذارند، نهتنها نظام اجتماعی اسلامی راساماندهی میکنند، بلکه فرد را نیز در مسیر سعادت و کمال مطلوب قرآن راهبری مینمایند. اساسآداب اجتماعی در قرآن بر محوریت تقوا، اخلاص و ایمان قرار داشته و ریشه اصلی آن خدامحوریو آخرتگرایی است. قرآن منظومه رفتارهای اجتماعی انسان را بسیار هدفمندانه وضع نموده است.
خلاصه ماشینی:
3. منشأ اختلاف آداب در جوامع انسانى گرچه معنى ادب، حسن و ظرافت عمل است و درمعناى حسن كه موافقت عمل با هدف زندگى است، اتفاقنظر وجود دارد، اما تطبيق اين معناى اصلى بامصاديق آن در بين جوامع، اقوام و ملل، اديان ومذاهب و خانوادهها، بسيار مختلف است و ايناختلاف از جهت اختلافى است كه اين گروهها درتشخيص كار نيك از بد دارند؛ چهبسا امورى كه درنزد قومى از آداب بهشمار مىرود و در نزد سايراقوام، ادب نيست؛ مانند تحيت در موقع برخورد وملاقات با يكديگر كه در اسلام، اين تحيت، سلاماست و در نزد اقوامى ديگر، برداشتن كلاه و يا بلندكردن دست و يا سجده و ركوع كردن و يا پايينانداختن سر است و همچنين آداب ديگر.
همچنين قرآن كريم از انواع و اقسام زخمزبانها وتهمتهاى ديگرى كه به انبيا عليهمالسلام مىزدند حكايتكرده، اما هيجكجا نقل نكرده است كه يكى ازانبيا عليهمالسلام در مقابل اين آزارها و اهانتها، خشونت يابدزبانى كرده باشد، بلكه در مقابل، گفتار صواب،منطق شيوا و خلق خوش از خود نشان مىدادند.
اما به تعبير علّامه، در زمينه انتقام واعمال غضب نيز قرآن آدابى را سفارش مىنمايد؛بهعبارت ديگر، آداب دعا و آداب نفرين از منظرالهى با هم متفاوت است؛ مثلاً، يكى از آداب نفريناين است كه به امورى كه باعث اين نفرين شدهتصريح نشود، بلكه بهطور كنايه ذكر شود، بخصوصاگر آن امور شنيع و ركيك باشد؛ به خلاف دعا كهتصريح به موجبات و عوامل آن مطلوب است: «وَقالَ مُوسى رَبَّنا إِنَّكَ آتَيتَ فِرْعَوْنَ وَ مَلَأَهُ زِينَةً وَ أَمْوالاً فِىالْحَياةِ الدُّنْيا رَبَّنا لِيضِلُّوا عَنْ سَبِيلِكَ رَبَّنَا اطْمِسْ عَلىأَمْوالِهِمْ وَ اشْدُدْ عَلى قُلُوبِهِمْ فَلايؤْمِنُوا حَتَّى يرَوُا الْعَذابَالْأَلِيمَ قالَ قَدْ أُجِيبَتْ دَعْوَتُكُما فَاسْتَقِيما وَ لاتَتَّبِعانِّ سَبِيلَالَّذِينَ لايعْلَمُونَ» (يونس: 88ـ89)؛ و موسى گفت:پروردگار ما!