چکیده:
برداشت دنبالهدار آبهای زیرزمینی و جایگزین نشدن این اضافه برداشت توسط بارشهای آسمانی منجر به رخداد کمبود آب میگردد. این پدیده در بیشتر مناطق خشک ایران به عنوان یک بلای طبیعی به شمار میآید. دشت جنوبی بردسکن از جمله این دشتهای بحرانی است. ورود فناوری پمپاژ آبهای زیر زمینی و گسترش کشتهای سنتی و غیر اقتصادی در منطقه، موجب اضافه برداشت آب از آبخانههای زیرزمینی شد. افت شدید سطح ایستایی، نخستین و بارزترین پیامد این رویه بود. خشک شدن قنوات، تغییر مکانی چاههای عمیق و افزایش عمق بعضی از آنها تا 250 متر و پیدایش پدیده شکافهای سطحی در پیرامون دشت، از پیامدهای بعدی بود. در این پژوهش، ابتدا با استفاده از دادههای چاههای پیزومتری سالهای (1390-1380) بحران آب در منطقه اثبات شده و توسط هیدروگراف واحد و نقشه هم عمق آبهای زیرزمینی نمایش داده میشود، سپس به بررسی ضرورت تغییر الگوی کشت در منطقه پرداخته شده است. در این راستا با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل بولین به مکانیابی دو محصول مهم و اقتصادی در منطقه، یعنی پسته و زعفران اقدام شده است. نتایج مطالعه نشان میدهد، با توجه به بحران شدید آب در منطقه، نیاز به کاشت محصولاتی است که نیاز آبی پایین و بازدهی بالا بوده و در عین حال منطقه استعداد کاشت آن را نیز داشته باشد. همچنین نتایج حاصل از مکانیابی اراضی مستعد کشت این دو محصول، مبین آن است که از مجموع 1328 کیلومتر مربع مساحت دشت، 44 درصد آن برای کشت پسته مناسب است که در جنوب شرق و غرب دشت پراکنده شدهاند و 25 درصد دشت که عمدتا شرق و شمالشرق دشت است، برای کشت زعفران مناسب میباشد. برداشت دنباله دار آب های زیرزمینی و جایگزین نشدن ایـن اضـافه برداشـت توسـط بـارش هـای آسمانی منجر به رخداد کمبود آب می گردد. این پدیده در بیشتر مناطق خشک ایران به عنوان یک بلای طبیعی به شمار میآید. دشت جنوبی بردسکن از جمله این دشت های بحرانی است . ورود فناوری پمپاژ آب های زیر زمینی و گسترش کشت های سنتی و غیر اقتصادی در منطقه ، موجب اضافه برداشت آب از آبخانه های زیرزمینی شد. افت شدید سطح ایستایی، نخستین و بارزترین پیامد این رویـه بـود. خشـک شدن قنوات ، تغییر مکانی چاه های عمیق و افزایش عمق بعضی از آن ها تا ٢٥٠ متـر و پیـدایش پدیـده شکاف های سطحی در پیرامون دشت ، از پیامدهای بعـدی بـود. در ایـن پـژوهش ، ابتـدا بـا اسـتفاده از داده های چاه هـای پیزومتـری سـال هـای (١٣٩٠-١٣٨٠) بحـران آب در منطقـه اثبـات شـده و توسـط هیدروگراف واحد و نقشه هم عمق آب های زیرزمینی نمایش داده میشود، سپس به بررسی ضـرورت تغییر الگوی کشت در منطقه پرداخته شده است . در این راستا با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیـایی و مدل بولین به مکان یابی دو محصول مهم و اقتصادی در منطقه ، یعنی پسته و زعفران اقدام شده است . نتایج مطالعه نشان می دهد، با توجه به بحران شدید آب در منطقه ، نیاز به کاشت محصولاتی اسـت کـه نیاز آبی پایین و بازدهی بالا بوده و در عین حال منطقه استعداد کاشت آن را نیز داشته باشـد. همچنـین نتایج حاصل از مکان یابی اراضی مستعد کشت این دو محصول ، مبـین آن اسـت کـه از مجمـوع ١٣٢٨ کیلومتر مربع مساحت دشت ، ٤٤ درصد آن برای کشت پسته مناسب است که در جنوب شرق و غـرب دشت پراکنده شده اند و ٢٥ درصد دشت که عمدتا شرق و شمال شرق دشت است ، برای کشت زعفران مناسب می باشد.
خلاصه ماشینی:
"تکنیک ها و روش تحقیق به منظور بررسی بحران آب و عوامل موثر در شـکل گیـری ایـن بحـران در دشـت بردسکن ، نقشه های توپوگرافی ، زمین شناسی ، شـبکه آبراهـه هـا و موقعیـت منـابع آبـی منطقه ، چاه های پیزومتری ، در محیط GIS رقومی شد و مورد پردازش قرار گرفت .
و درنهایت لایه های ژئومورفولوژی ، خاک شناسی ، کاربری اراضـی ، سـطح آب هـای زیرزمینی ، کیفیت آب های زیرزمینی ، تبخیر و تعرق ، بارش ، نیاز آبی پسته و زعفـران در محیط GIS با استفاده از نرم افـزار ARC GIS تهیـه و بـا اسـتفاده از منطـق بـولین بـه مکان یابی بهترین الگوی های کشت منطقه برای محصولات زعفران و پسته که گسـترش بالایی در منطقه دارد، پرداخته شد.
هیـدروگراف واحـد بـرای چنـد سـال متوالی (١٣٩٠-١٣٨٥) در منطقه مورد مطالعه تهیه شده است که نشان می دهد که دشـت جنوبی بردسکن با بحرانی شدید در ارتباط با منابع آب زیر زمینی مواجه است کـه ایـن تهدیدی بزرگ برای معیشت ٦٠ درصد از ساکنین منطقه کـه بـه کشـاورزی مشـغولند، می باشد.
بـه همـین منظـور بـا انتخاب دو محصول استراتژیک و اقتصادی یعنی زعفران و پسته که از یـک طـرف نیـاز آبی پایینی داشته و از طرف دیگر از ارزش بالایی برخوردار است ، به مکان یـابی کشـت این دومحصول با استفاده از GIS اقدام شد تا الگوی کشت منطقه به سمت کاشت ایـن محصولات تغییر کند."