چکیده:
پیشوایی امام علی (ع ) در عرصه بلاغت چنان مسلم است که نیازی به چند و چـون بـرای اثبات آن نیست . آنچه در صدد بررسی آن دراین مقاله هستیم چگونگی ایجاد توازن یا بـه عبارتی موسیقی و در نتیجه اثرگذاری بیشتر کلام حضرت امیر (ع ) در ذهن مخاطب است . کلمات قصار امام معمولا جملات کوتاهی هستند که با روشی روشن و قابل فهم به دور از تکلفات بلاغت م̂Hبانه و صنایع مغلق ، نمونه اعلای بهره گیری از امکانـات زبـانی بـرای خلق توازن و در نتیجه تاثیرگذاری است . در این مقاله برای توصیف چگونگی خلق و نوع توازن های کلام حضرت امیر از نظریـه زبان شناسی زایشی -گشتاری بهره خواهیم جست . با بررسی کلمات قصار متوجه می شویم صنایع معنوی کمترین بسامد را دارند و صنایع لفظی که اصولا بـر روسـاخت جملـه تـاثیر می گذارند و وظیفه اضافه کردن موسیقی را به کـلام دارنـد بیشـترین بسـامد وقـوع را در کلمات امام دارند. در کلمات قصار نهج البلاغه انواع روش هـای سـاخت تـوازن اعـم از صـرفی و نحـوی مشاهده می شود. در یک بررسی اجمالی روش های ایجاد توازن مـورد اسـتفاده ی امـام را می توان به سه دسته ی عمده تقسیم بندی کرد که عبارتند از: ١. ایجاد توازن از طریق ویژگی های نحوی ٢. ایجاد توازن از طریق ویژگی های آوایی ٣. ایجاد توازن از طریق ویژگی های معنایی در ایــن مقالــه هــر کــدام از روش هــای فــوق بــا ذکــر شــواهدی از کلمــات قصــار بررسی می گردد.
خلاصه ماشینی:
ساختار نحوی جمله اول به شکل زیر است : حــرف (عطــف ) + اســم (موصــول ) + فعــل (نــاقص ) + حــرف ، ضــمیر (خبرکــان ) + حــرف ، اسم (جار ومجرور)، ضمیر + اسـم (اسـم کـان ) و سـاختار نحـوی جملـه دوم بـا اعمـال گشـتار حذف بدین گونه شده است : (حذف حرف عطف ، اسم موصول و ضمیر) .................
علاوه بر تکـرار سـاخت نحـوی از تکـرار گـروه هـم بـرای ایجـاد تـوازن اسـتفاده شـده کـه خود زیر مجموعه ای از تکرار ساخت های نحوی است .
یکـی دیگـر از زیـر مجموعـه های اسـتفاده از نحـو بـرای خلـق تـوازن اسـتفاده هوشـمندانه امام از نقش هـای دسـتوری کلمـات بخصـوص در جمـلات نـوع دوم اسـت کـه فاقـد سـاختار متوازن بین دو جمله هستند.
در جملـه های متـوازن زیـر عـلاوه بـر تکـرار سـاخت نحـوی از نقـش نحـوی مبتـدا و خبـر بودن و در نتیجه اعراب رفع حاصل از این نقش ها برای ایجاد توازن استفاده شده است .
چنانکه دیده می شود علاوه بـر تکـرار سـاخت نحـوی : فعـل ، حـرف جـر+ اسـم ، هـم آوایـی میان کلمات آخر هم رعایت شده است : معاد- حساب - کفاف - ملاحظه می شود در کلمات ، سـجع متـوازن بـه کـار رفتـه اسـت و نیـز نقـش دسـتوری جـار و ومجــرور خــود ســبب موســیقی شــده اســت .
استفاده از این نـوع هـم آوایـی کامـل در جملـه های امـام کـاربرد کمـی دارد و گـاه بـه هـم NOORMAGS آوایی کامـل میـان دو کلمـه امـا بـا شـکل نوشـتاری متفـاوت توجـه شـده اسـت .