چکیده:
نظامی برخلاف نگرش متداول جامعۀ خود با دید باز به شخصیت زن می نگریست و او را در برخی خصلت های مردپسند خلاصه نمی کرد. او، زن را شایستۀ پذیرفتن مسؤولیت در سطح کلان اجتماعی می دانست و نه تنها کمتر از مردان تلقی نمی کرد بلکه جایگاهی برتر هم بدیشان می داد تا با نشان دادن شایستگی های خود، بطلان عقیدة عمومی را در خصوص شکنندگی و ناتوانی خود ثابت کنند. آرا و نظریات او در زمانۀ خود از نگاهی روشن و پیش بین حکایت می کندکه با جامعۀ بسته و فئودالی آن روزگار، سنخیت زیادی ندارد؛ بلکه در میان شاعران دیگر نیز نظایر بسیاری برای آن نمی توان یافت . در این مقاله ، توجه خاص او به زنان به عبارت دیگر «زن محوری» در آثارش بررسی می شود و مجموعۀ فضایلی که زن آرمانی در شعر وی دارد، با استناد به مثنوی های پنجگانۀ او، مخزن الاسرار، خسرو و شیرین ، لیلی و مجنون ، هفت پیکر، اسکندرنامه ، شامل اقبال نامه و شرف نامه ارائه می گردد.
خلاصه ماشینی:
"دو مورد صریح در آثار نظامی عقیدة وی را در تعریض به زنان نشان می دهد؛ یکی در نصیحت فرزندش محمد و منع او از ستمکاری که می گوید مراقب باش تا مانند زنان ، فریبکار نباشی ، چون تو مرد هستی نه زن: در چنین ره مخسب چون پیران گرد کن دامن از زبون گیران تـا بدین کـاخ باژگونه نورد نفریبی چو زن که مردی ، مرد (نظامی ،٥١:١٣٨٣) و دیگر در نکوهش زمامدارانی که از رعایت رعیت غافل شده اند و آراستگی ظاهر پیشه کرده اند: مصحف و شمشیر بینداخته جام و صراحی ، عوضـش ساخـته آینه و شانه گرفته به دست چون زن رعنا شده گیسوپرسـت چند کنی دعوی مردافکنی کم زن وکم زن که کم از یک زنی (همان ،٧٩) اغلب تعریض هایی که نظامی در آثار خود به زنان داشته است ، توجیه پذیر هستند و نکته ای دارند که می توا ند نظامی را از نگرش منفی به زنان مبرا سازد.
در آثار نظامی ، نگرش آرمانی بر دیگر نگرش ها غلبه دارد و زن در کانون توجه قرار می گیرد چنان که در منظومۀ خسرو و شیرین ، قهرمان واقعی داستان و نقطۀ مرکزی آن، شیرین است نه خسرو؛ در این داستان ، خسرو مانند مردم روزگار خود، زن را بازیچه ای قابل خرید و فروش برای ارضای امیال خود می پندارد؛ اما نظامی با قاطعیت در احترام به زن از شخصیت انسانی او و از قهرمانی ها و شعور و ذکایش سخن می گوید."