چکیده:
غرض از نگارش مقاله حاضر تامل در آرای منطقدانان مسلمان در باب قیاس مقاومت است. قیاس مقاومت استدلالی است که بطلان قویترین مقدمة دلیل یک نظریه را نشان میدهد. قیاس مقاومت برای نخستین بار توسط ارسطو مطرح گردید و در منطق دوره اسلامی با فراز و فرودهایی روبهرو شد. قیاس مقاومت را میتوان یکی از روشها و فنون نقد دانست که با توجه به اهتمام اندیشمندان مسلمان به مقوله نقد، جایگاه آشکاری در برخی از کتب منطقی یافته است. هدف اصلی که در پژوهش حاضر دنبال میشود توجه به این نکته است که بسیاری از مسائل مربوط به حوزه روششناسی، نزد اندیشمندان مسلمان مورد توجه جدی بوده اما این مباحث نه به صورت مستقل، بلکه در ضمن آثار منطقی طرح شده است. مقاله پیشرو مطالعهای است موردپژوهانه با رویآوردی تاریخی که به معرفی مفهومسازی منطقدانان از قیاس مقاومت میپردازد. و تحلیلی از جایگاه روششناختی آن به عنوان نمونهای از مسائل روششناسی پیشینیان، ارائه میدهد. از رهگذر بازاندیشی و بازنگری در دیدگاهها و اندیشههای اندیشمندان حوزه فرهنگ اسلامی میتوان به بازسازی و بازتولید الگوی علمشناسی اندیشمندان مسلمان دست یافت.
خلاصه ماشینی:
قیاس مقاومت را میتوان یکی از روشها و فنون نقد دانست که با توجه به اهتمام اندیشمندان مسلمان به مقوله نقد، جایگاه آشکاری در برخی از کتب منطقی یافته است.
هدف اصلی که در پژوهش حاضر دنبال میشود توجه به این نکته است که بسیاری از مسائل مربوط به حوزه روششناسی، نزد اندیشمندان مسلمان مورد توجه جدی بوده اما این مباحث نه به صورت مستقل، بلکه در ضمن آثار منطقی طرح شده است.
این مسئله اگر چه در ضمن مباحث منطقی مربوط به قیاس طرح شده است اما در واقع یکی از روشها و فنون نقد روشمند ادله و نظریههای علمی است.
به این منظور نخست جایگاه نقد در روششناسی علوم را به اختصار مورد بحث و مطالعه قرار خواهیم داد و سپس با اخذ رویآوردی تاریخی، گزارشی از آرای منطقدانان در باب قیاس مقاومت ارائه میکنیم و با تکیه بر توصیف تاریخی، سیر و تطور این قیاس در منطق دوره اسلامی و اقبالها و ادبارها نسبت به آن را مورد تبیین (بیان چرایی) قرار میدهیم.
در حوزه فرهنگ اسلامی اصول و مبانی تفکر انتقادی و روششناسی نقد به صورت مستقل و جداگانه مطرح نشده است، بلکه این مباحث به صورت پراکنده در ضمن مباحث منطقی در کتب مختلف منطقدانان مسلمان مورد توجه قرار گرفته است.
در پژوهش حاضر برآنیم تا به بحث در باب قیاس مقاومت به عنوان یکی از روشها و فنون نقد که نزد اندیشمندان حوزه فرهنگ اسلامی مورد تأمل و توجه بوده است، بپردازیم.
مفاد قیاس مقاومت گویای توجه و آگاهی منطقدانان دوره اسلامی به این اصل روششناختی است؛ زیرا قیاس مقاومت در پی نقد قویترین مقدمه استدلال (قضیه کلیه) است.