چکیده:
یکی از دشوارترین آیاتی که در تفسیر آن میان مفسران اختلاف پدید آمده است، آیه میثاق یا ذر است، با توجه به نقاط قوت و جامعیتی که تفسیر المیزان داراست، نظر علامه طباطبائی در تفسیر این آیه مهم می نماید. این تحقیق با روش توصیفی ـ تحلیلی به تبیین و بررسی کلام علامه می پردازد. ایشان وجود عالم ذر را بر طبق ظواهر برخی روایات نمی پذیرد و معتقد است پیمان به ربوبیت خدا از انسان ها در عالم ملکوت و به صورتی که انسان ها هیچ گونه تشخصی نداشتند، گرفته شده است. گذشته از نقاط قوت تفسیر ایشان درباره آیه میثاق، از موارد ضعف نیز نمی توان چشم پوشی کرد.
The verse of covenant is one of the most difficult verses، the commentary of which causes disagreement among commentators. With regard to the advantages and all-comprehensiveness of Al-Mizan Commentary، Allamah’s view on the commentary of this verse seems important. Using a descriptive-analytical method، the present paper reviews and elaborates on Allamah view. He does not accept the existence of the world of pre-existence based on outward meanings of some verses and believes that the covenant of God’s divinity was taken from men in the world of angelic souls، without any individuality for men. Despite the advantages of his commentary of the verse of covenant، its disadvantages should not be neglected.
خلاصه ماشینی:
در اين تحقيق بر آنيم تا نظر ايشان را دربارة آية ميثاق با رويکرد تفسيري تبيين و بررسي كنيم و به مسئلة اصلي اين پژوهش پاسخ دهيم و در راستاي آن نيز براي اين پرسشها پاسخهاي درخور مناسب بيابيم: موطن اخذ ميثاق از ديدگاه مرحوم علّامه کجاست؟ مفاد اخذ ميثاق از ديدگاه مرحوم علّامه چيست؟ مرحوم علّامه نسبت به بيان تمثيلي آية ذر چه موضعي دارد؟ علّامه چگونه روايات عالم ذر را با آيه ميثاق تطبيق ميکند؟ اين تحقيق را از حيث هدف ميتوان بنيادي (پايه) ناميد، از جهت روش، عقلي ـ نقلي است و پردازش در آن توصيفي- تحليلي خواهد بود.
بيشتر دانشمنداني که گرايش تفسير قرآن به روايات دارند، در تفسير آية ميثاق نيز به روايات ناظر به آن توجه كردهاند؛ رواياتي که دلالت دارند بر اينکه همة انسانها در عالم ذر از پشت آدم به صورت ذراتي بيرون آمدند و خداوند بر ربوبيت خود از ايشان پيمان گرفت (قمي، 1404ق، ج1، ص248؛ کوفي، 1410ق، ص145؛ بحراني، 1416، ج2، ص605-615).
پاسخ علّامه به منکران عالم ذر همانگونه که پيشتر بيان شد، منکران عالم ذر عموماً معتقدند كه موطن عالم ذر همين دنياست و خداوند با نشان دادن آياتش به انسانها در دنيا، خود را به آنها ميشناساند؛ اما مرحوم علّامه علاوه بر اينکه معتقد است روايات عالم ذر مخالف چنين ديدگاهياند، ظاهر آيه را نيز با سخن ايشان موافق نمييابد؛ چراکه لفظ «اذ» يا دلالت بر ماضي ميکند و يا با قرايني، بيانگر ظرف محققالوقوعي همچون قيامت است؛ درحاليکه هيچکدام از اينها با تفسير مزبور سازگار نيستند (طباطبائي، 1417ق، ج 8، ص 318؛ طباطبائي، 1374، ج 8، ص414-415).