چکیده:
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، اسلام سیاسی با ورود به عرصه عملی سیاست، با مسائل جدید و مفاهیم بازتفسیر شده از سوی برخی از خرده گفتمانهای سیاسی روبهرو شد. آزادی، ازجمله مفاهیمی بود که در منازعه خرده گفتمانهای مختلف معنایی متفاوت بر آن حمل میشد و در همین فضا نیز نظریهپردازان گفتمان اسلام سیاسی فقاهتی در مفصلبندی گفتمانی خود، معنای این دال شناور را با تکیه بر نظم معرفتی دینی تثبیت کردند. امام خمینی(ره) اندیشمند برجسته این جریان فکری، در این شرایط، با تأکید بر روش فقاهتی، سعی در تعریف و ترسیم حدود آزادی مینماید. در این نوشتار این فرض به آزمون گذاشته میشود که به دلیل معرفتشناسی دینمحور امام(ره)، با وجود زمانه و زمینه متحول «هم مفهوم آزادی و هم حدود آن در اندیشه امام خمینی(ره)، همواره ثابت بوده است». امام(ره) با تکیه بر معرفت دینی با تعریفی همسو با مفهوم «آزادی مثبت»، آزادی را «حقی الهی و ذاتی برای انسان» که به سعادت و تعالی حقیقی انسان کمک میکند تعریف و آزادی مورد نظر گفتمان لیبرال غربی را رد کردند. در این نوشتار با استفاده از روششناسی کوئنتین اسکینر، ضمن واکاوی فضای بیان آراء فقهی-سیاسی امام خمینی(ره)، تفسیر دین و تأثیر آن بر مفهوم آزادی در آراء سیاسی ایشان تحلیل میگردد.
خلاصه ماشینی:
"بر همین اساس، این سؤال مطرح میشود که «چه رابطهای میان تفسیر امام خمینی(ره) از دین و مفهوم آزادی در آراء سیاسی وی وجود دارد؟» در این راستا، هدف اصلی این است که با استفاده از متدولوژی اسکینر، ضمن بررسی تأثیرات شرایط زمانی، مکانی و ایدئولوژیکی در شکلگیری نوع نگرش امام خمینی(ره) به دین، تأثیر این نوع نگاه بر آراء سیاسی وی در زمینه آزادی مورد بررسی قرار گیرد.
آنچه در این مقاله در مورد مفهوم آزادی در اندیشه سیاسی امام تحلیل میشود و آن را از سایر مقالات از این قبیل متمایز میکند این است که در این نوشتار با اتخاذ روششناسی اسکینر، ابتدا به صورت اجمالی شرایط محیطی و تأثیر آن بر نگرش امام خمینی(ره) و شکلگیری شخصیت او قبل از انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار میگیرد.
از این رو، امام خمینی(ره) وظیفه خود، علمای دینی و فقهای اسلامی میداند که برای رهبری جامعه اسلامی، از طریق رجوع به متون اسلامی و تفسیر صحیح آن، مسائل سیاسی و مفاهیم حساس دینی-اجتماعی را برای مردم روشن نمایند و از بدعتگذاری جلوگیری و با ستمگران مبارزه کنند: «اگر کسی احکام را آنطور که خدا راضی نیست تفسیر کرد و بدعتی در اسلام گذاشت به اسم اینکه عدل اسلامی چنین اقتضا میکند، احکام خلاف اسلام اجرا کرد، بر علما واجب است که اظهار مخالفت کنند...
معرفت دینی، زمینه و زمانه و مفهوم آزادی امام خمینی(ره)، متناسب با چنین فهمی از دین، در مورد سیاست شأنی عبادی-هدایتی قائل میشود و معتقد است احکام اخلاقی اسلام نیز سیاسی است و همهی امور اسلام، حتی اموری که وظیفه شخصی افراد است، از معنایی اجتماعی و سیاسی برخوردار است."