چکیده:
موضوع هویت و بحران های مرتبط با آن ، در مقاطع مختلف تاریخ ایران مطـرح بـوده است . به نظر برخی محققان هر گاه سخن از هویـت ایرانـی بـه میـان مـی آیـد، نـوعی دوگانگی و تقابل میان هویت دینی و ملی ایرانیان مشاهده می شود، که ریشه در وقایع تاریخی ندارد. این مقاله با هدف بررسی چگـونگی پـذیرش اسـلام توسـط ایرانیـان و تأثیر آن بر هویت مذهبی و زبانی به عنوان اجزاء هویت ملی ایرانیان نوشته شده است . ســؤال تحقیــق آن اســت کــه : تغییــرات عناصــر تــشکیل دهنــدة هویــت ایرانیــان (به خصوص دین ) در دهه هـای نخـست هجـری درچـارچوب هویـت پایـداری چگونـه تعریف می شود؟ مدل نظری تحقیق ، تلفیقی از به کارگیری مفاهیم نظریة سـاخت یـابی گیدنز، نظریة هویت مقاومـت کاسـتلز و نظریـة جامعـه شناسـی تـاریخی ، در بررسـی رفتارهای هویت جویانه جنبش های اجتماعی ایرانیان در دو قرن نخست هجری است . نتایج تحقیق نشان می دهد که تغییرات هویتی ایرانیـان متـأثر از پـذیرش خـوانش برحق اهل بیت علیهم السلام از اسلام بوده ، و نه از سر تهدید، تحمیل و اجبار ناشی از شکست دولت ساسانی و ایرانیان ، از اعرابی که پس از رحلت پیامبر(ص ) عزم رجعت به اصالت های پیشین دارد؛ و طی فرایندی طولانی و در پی انتخابی سرنوشت سـاز و بنیادین از سوی ایرانیان و در مخالفت و پایداری در برابر سلطه و تحمیلات حاکمـان عرب ایران به انجام رسیده است . نتایج تحقیق نشان می دهد که انتخاب هویـت شـیعی و زبان فارسی جدیـد از سـوی ایرانیـان عـلاوه بـر حقانیـت شـیعه ، حاصـل انتخـاب هوشمندانه و اصیل جامعه ایرانی آن روز بوده است .
خلاصه ماشینی:
"برای تحقق این موضوع گروهـی از ایرانیـان خوانـشی از اسـلام را کـه توسط اصحاب رسول خدا(ص ) و خاندان امامـت (ع ) تـرویج مـی شـود، بـا روحیـات ، فرهنگ و مقاصد خود نزدیک و همراه می یابند و به عنوان کنشگرانی که کارگزار فعال و هدفدار در جهت هویت یابی و شرکت در فرایند ساخت هستند، مفهوم شیعی اسـلام را 30 - در این دوره کشور ایران به لحاظ مرزهای جغرافیایی و سیاسی بخشی از قلمرو خلافت شرقی محـسوب می شد، اما به لحاظ ملی و فرهنگی گروه کثیری از ایرانیان خود را ایرانی می دانستند و حاضر به پذیرش حاکمیت اعراب نبودند.
ولایت عهدی امام رضا نیز از نمونه های دستیابی شیعیان و ایرانیـان طرفـدار خانـدان امامت به بالاترین سطوح حکومت در ساخت حکومـت عباسـیان اسـت (اشـپولر، ج ١، ١٣٨٦: ٩٦) در این رویداد نیز نقش کنـشگر ایرانـی شـیعه و توانمنـدی و قـدرت او در متقاعد کردن حاکمان عباسی برای پذیرفتن خواست ایرانیان مسلمان شیعی در دسـتیابی به ساخت حکومت است که از طریق کنش کارگزار ایرانی در فرایند مبارزه با حاکمیت عباسیان و پایداری در برابر تحمیلات آنان حاصـل مـی شـود و عناصـر اساسـی نظریـة تلفیقی تحقیق در این فرایند قابل بازشناسی است .
- براساس مدل نظری این تحقیق ، ایرانیان در شکل دادن به هویت تاریخی فرهنگی ، دینی و زبانی خود در دو قرن نخست هجری کنشگرانی هدفدار و نیت مند بوده انـد کـه طی جنبش های اجتماعی و فرهنگی ضد عرب متعددی کـه برپـا مـی دارنـد، بـه عنـوان کارگزارانی که در پی ایفای نقش خویش در ادارة اجتماع و ساخت جامعه و حکومـت هستند، در فرایند ساخت یابی شرکت می کنند."