چکیده:
عصر امام رضا دوران تشتت آراء و شکلگیری نحلههای مختلف فکری و عقیدتی است. تعاملات وسیع عباسیان با سایر دول، ترجمه متون علمی یونان و فضای نسبتا باز سیاسی، زمینۀ آشنایی مسلمانان با افکار گوناگون را فراهم نموده است. در این میان، جلسات بحث پیرامون مسائل عقیدتی، اهمیتی خاص دراد؛ بنابراین، امام رضا با حضور در مجالس، به احتجاج با سران دیگر ادیان و رهبران مکاتب پرداخته و از این راه به بیان معارف ناب اسلام میپردازد. تبیین استدلالهای متعدد در زمینه اثبات وجود حضرت حق، از مهمترین مناظرههای امام رضا –علیه السلام- است که این مقاله به آن اختصاص یافته است. همچنین راه فطرت، معقولیت، برهان نظم، حدوث و حرکت از دیدگاه ایشان بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
"در نخستین مجلسی که مأمون پس از ولایتعهدی امام -علیه السلام- تشکیل داد تا درستی انتخاب ایشان را تأیید کند، ثامن الحجج -علیهم السلام- ضمن خطبهای مفصل، اجتماع و امتزاج امور متضاد در طبیعت و هماهنگی خاص میان آنها را نشانهای بر وجود پروردگان عظیم الشأن معرفی مینماید و دخالت خود این امور را در ایجاد نظم دقیقشان غیر ممکن میداند: «میان نور و ظلمت، آشکاری و پنهانی، خشکی و رطوبت و سرما و گرما، ضدیت برقرار کرده و امور نامساعد و دور از هم را به دور هم جمع نموده و امور نزدیک را از یکدیگر جدا نموده است و پراکندگی اینها و اجتماع آنها دلیلی بر وجود پراکندهکننده و گردآورندۀ ایشان است» (شیخ صدوق، 1378ق، ص136).
در پایان این بحث، اشاره این مطلب ضروری است که «برهان نظم» میتواند وجود نظامی باشعور و دانا را برای این عالم اثبات نماید، هر چند از اثبات واجب الوجود در فلسفه و یا خدای ادیان با تمام خصوصیات و صفات کمالیه آن عاجز باشد و نیز نمیتوان به صرف تجربی بودن صغرای آن، به اعتبارش خدشه وارد کرد؛ چرا که «اعتبار علمی مقدمه تجربی به قیاس خفی آن است» (جوادی آملی، بیتا/ب، ص231) و در نتیجه، برهان نظم از مقدمات عقلی بدون واسطه (کبری) و با واسطه (صغری) بهره میبرد و میتوان آن را در ردیف براهین عقلی به حساب آورد."