چکیده:
بخش عمدهای از کنش انسان انسانی تابع ادراکی است که از محیط پیرامونی دارد؛ فهم این برداشتها در شناخت رویکردها و فرآیندهای تصمیم گیری بسیار کارآمد نشان داده است. در این میان،پدیدارشناسی از جمله روشهایی است که بر کیفیت و خاص بودن پدیده های سیاسی تأکید دارد و به دنبال ادارک پدیده های جهان است.از این رو، ارتباط میان رویکرد ادراک محیطی و پدیدارشناسی وجود دارد که پژوهشگر را در درک پدیده های انسانی و اجتماعی همراهی میکند. بر اساس ادراک محیطی، زمانی که درک عینی مکان جایگزین درک ذهنی آن می شود، الگوهای پدیدار مکان به این دلیل که در ایجاد حس تعلق مکانی موثر می شوند، اهمیت می یابند. مقاله ی حاضر بر این فرض استوار است که اندیشه زمانمند و مکانمند بر اساس ادارک محیطی متفاوت جنبش های اسلامی شیعی و سنی خاورمیانه اعم از رادیکال و میانه رو در راهبرد آنها منشاء اثر شده است.
خلاصه ماشینی:
جریان اول ، جنبش های شیعی ؛ تمـامی آنچـه جنـبش هـای اسلامی در حوزه اهداف به طور اعم دنبال می کنند و جزء آموزههای اسلامی قلمـداد می شود، از جمله مبارزه با استعمار نو، تغییر و اصلاح حاکمیت های سیاسی، رد سازش با اسـرائیل ، مبـارزه با تسلط فرهنگ و اندیشه های غربی، احیـای اندیشـه هـای دینـی اسـلامی و اجـرای آن در سـطح جامعه و اتحاد جهان اسلام، اهداف نهضت های شیعی نیز به شمار میآیند؛ جریان دوم، جنـبش - های سکولاریستی در جهان اسلام که به دو شاخه تقسیم شده بود:١- جریانهای سـکولار چـپ یا ناصری ؛ که تمایلات شرق گرایانه داشتند و در کشورهایی همانند مصر، سوریه ، یمـن ، لیبـی و عراق دوران بعث فعال بودند و گرایش های غربگرایانه با عنوان جنبش های سکولار کمالیسـتی که بیشتر از ادبیات دموکراسی استفاده میکردند و در کشورهایی همچون تونس فعال بودند.
پژوهش حاضر بر این فرض استوار اسـت کـه چـرا جنـبش هـای ایـدئولوژیک فراگیر در جهان اسلام، بیشتر اختصاص بـه شـیعیان دارد؟ جنـبش هـای اسـلامی بـر اسـاس بنیـان فکری و بنا بر ادراک محیطی به دو نوع زمانمند و مکانمند تقسیم می شوند کـه ماهیـت آنهـا نیـز ریشه در بعد زمانی و مکانی یاد شده دارد؛ اندیشه مکانمند، درکی مکانی شده از هسـتی دارد و میکوشد سرشت انسان را بر مبنـای موقعیـت او در ایـن مکـان هسـتیشناسـانه تبیـین کنـد.
از ترکیب زمـان و مکـان در ماهیت اندیشه ای و مبانی فکری جنبش هـای اسـلامی، نـوعی راهبـرد ممتـد و پویـای رو بـه جلـو شکل میگیرد که ویژگی عمده آن همزیستی جنبش های شیعی در کنار هم و اجتناب از دولـت قبیله ای است ؛ چرا که دولت قبیله ای که اغلب مورد حمایت جنـبش هـای سـنی بـوده، بـر اسـاس تفکر مکانمند، ریشه در ناسیونالیسم و هویت مکانی دارد.