چکیده:
در آغاز قرن بیستم، رهبران طریقتهای کردستان، بهویژه نقشبندیه، برای افزایش نفوذ و اعتبار سیاسی و اجتماعی خود، در عرصههای گوناگون، اقدامات بسیاری انجام دادند. در دورة مشروطه و پس از آن، نفوذ رهبران طریقت نقشبندیه افزایش یافت و این رهبران در ماجرای شورشهای سهگانة سالارالدوله در کردستان از وی حمایت کردند، با وقوع جنگ جهانی اول به جانب عثمانی گراییدند و به همراه ارتش آن کشور وارد کردستان ایران شدند و مریدانشان را به جهاد در برابر کفار روسیه و انگلستان فراخواندند؛ اما در عین حال، گاه با قدرتهای درگیر جنگ نیز وارد معاملههای سیاسی میشدند. به طور کلی، طریقتهای کردستان در این دوره به بیشترین میزان فعالیت سیاسی و اجتماعی دست یازیدند تا بر قدرت سیاسی و اجتماعی خود بیفزایند؛ امری که در نهایت، با روی کار آمدن رضاخان، به شکست آنان در این عرصهها منتهی شد.
خلاصه ماشینی:
در دورة مشروطه و پس از آن، نفوذ رهبران طریقت نقشبندیه افزایش یافت و این رهبران در ماجرای شورشهای سهگانة سالارالدوله در کردستان از وی حمایت کردند، با وقوع جنگ جهانی اول به جانب عثمانی گراییدند و به همراه ارتش آن کشور وارد کردستان ایران شدند و مریدانشان را به جهاد در برابر کفار روسیه و انگلستان فراخواندند؛ اما در عین حال، گاه با قدرتهای درگیر جنگ نیز وارد معاملههای سیاسی میشدند.
در کردستان، برخی از مردم اهل سنت، علاوه بر اعتقاد دینی، پیرو یکی از طریقتهای صوفیانة نقشبندی و قادری بودند که خانقاههای آنها در نقاط مختلف کردستان، در شهرها و روستاها، پراکنده بود؛ با این حال، شیوخ آنها عمدتا در کردستان عثمانی میزیستند.
هر کدام از این شیوخ خلیفههایی در نقاط گوناگون کردستان داشتند و مرزهای سیاسی میان ایران و عثمانی برای آنها به هیچ وجه اهمیت نداشت.
راه دیگر آنان، برای گسترش مداوم نفوذ خود، میانجیگری در حل اختلافات عشایر و مقامات محلی بود که در آغاز قرن چهاردهم قمری/ بیستم میلادی آنان به رهبران صاحب قدرت سیاسی تبدیل شدند.
دست کم سه واقعة مهم در این دوره روی داد که رهبران طریقت در همة آنها نقشی اساسی داشتند: مشروطه، شورشهای سالارالدوله، و جنگ جهانی اول؛ آنان در مشروطه موضعی خنثی و گاه منفی اتخاذ کردند.
تأیید اقدامات عثمانی در جنگ جهانی اول، که گاه برای کردها بسیار خونبار بود، بر خلاف موازین سیاسی به شمار میرفت، زیرا بدیهی بود که، به علت خشونتهای مکرر عثمانی در کردستان، بعدها مردم کرد از حمایت آن کشور دست خواهند کشید.