چکیده:
در این تحقیق به روش مقایسهای، شیوههای ساخت فعلهای ماضی و کیفیّت آن در دو زبان ترکی آذربایجانی و فارسی مورد بررسی قرار گرفته است. از نظر شیوة ساخت و تعداد اجزای فعلی و ویژگی اجزا و شیوة ترکیب آنها تفاوتهای مسلّم مشاهده گردید و در زمینة مفهوم و کاربرد فعلهای ماضی تشابه به مراتب بیشتر از تفاوت است. بـه دلیل قاعده مندی بیشتر دستور زبان ترکی آذربایجانی نسبت به زبان فارسی، گستردگـی و تنوّع فعلهای ماضی و اجزای آنها چون شناسهها، میانوندها و فعلهای شبه کمکی و کمکی بیشتر از فعل های زبان فارسی است. گـاهی یک فعل ماضی در زبان ترکی آذربایجانی خود چندین ساختار دارد کـه این ویژگی در زبان فارسی دیده نمی شود
خلاصه ماشینی:
برای کار در این پژوهش ابتدا با استفاده از نظرات دستورنویسان ترکی آذری و فارسی، تعداد فعل های ماضی ای که در حال حاضر در هر دو زبان کاربرد دارند؛ معلوم گردید و سپس به مقایسة بن فعلی و شناسهها و طرز ساخت انواع فعلهای ماضی و گستردگی آنها از لحاظ یک ساختاری بودن یا بیشتر از آن پرداخته شد و برای هرکدام از زمان های مطرح شده حداقل دو فعل صرف گردید وگاهی برای بیان لهجهها و گویشهای زبان ترکی از دوستانم در شهرهای مختلف کمک گرفتهام که نهایت سپاس را از ایشان دارم و از آقای دکتر صمد رحمانی خیاوی بـه خـاطر راهنماییهای شان در مـورد فعل ترکی آذربایجانی تشکر میکنم.
در دستور زبان فارسی بر سر بن فعلی پیشوندهایی چون تکواژ « می» برای ساخت مضارع اخباری، مضارع مستمر، ماضی مستمر و ماضی استمراری و تکواژ « بـ » برای ساخت مضارع التزامی و فعل امر و تکواژ « نـ و مـ » بـرای ساخت فعل نفی و نهی افزوده میشود؛ اما در دستور ترکـی همة اجزای لازم بـرای ساخت فعلها و حتی اسمها و صفتها به آخر بن فعلی افزوده میشود یعنی دراصل، بنهای فعلی و اسمی پسوند و میانوند میپذیرند و بـه هیچ وجه پیشوند در این دستور کاربـرد ندارد و ایـن از ویژگی های زبان های پسوندی است کـه فقط پسوند میپذیرند.
ماضی نقلی استمراری در زبان ترکی، سه صورت دیگر دارد: ماضی نقلی مستمر مصدری: این فعل از « مصدر فعل اصلی + میانوند های د (da )و دا (da ) که معنای « در حال » را می رساند + فعل کمکی ایمیش( imiş ) + شناسه ها ساخته میشود.