چکیده:
یکی از نکات دقیقی که در انگیزندگی شعر نقش اساسی دارد، نوع وزن و حسن ترکیب کلمات
و استفاده از تمهیدات آوائی است. بدیهی است بجز آنچه شاعر میآفریند شیوه بیان و
عرضه شعر و یا داستان خود به همان اندازه در تأثیرپذیری شنونده مؤثر است. اگر
بخواهم در این مورد قیاسی انجام دهم میتوان تصنیف شعر را به ساختن آهنگ تشبیه کرد
و شیوه تحویل شعر را به اجرای آهنگ قابل قیاس دانست. اگر قطعهای بطور مثال یک
سونات از بتهون با آن عظمت که در ملودی و آفرینش بتهون موجود است توسط نوازنده
ضعیفی عرضه شود ارتباط هنری اثر با شنونده دچار خدشه میگردد. بنابراین آفرینش
شاهکاری هنری و عرضه مناسب آن لازم و ملزوم یکدیگرند. در این مقاله کوشش شده است
یکی از جنبههای مهم عرضه شاهنامه که در طول سالهای زیادی باعث زندهبودن آن در بین
مردم عادی و تأثیرپذیری آنان بوده است در حد حجم مطلب مورد بحث قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
"مقدمه در طول مدت درازی که از سرودهشدن شاهنامه فردوسی میگذرد بجز جنبههای قرائت اشعار پندآمیز یا تاریخی یا داستانی که در شاهنامه هست و بطریق معمول یا شیوه درسی توسط افراد باسواد انجام میگرفت آنچه بیشتر شاهنامه فردوسی و داستانهای حماسی و اساطیری آن را بین مردم مطرح میساخت و آنها را تحت تأثیر صحنهآفرینی فردوسی قرار میداد، خواندن آن اشعار با حالت مخصوص و شیوههائی بوده است که بنام "نقالی" مشهور گشته است.
آفرینش فردوسی از نظر تداعیهای سمعی و بصری بنحوی است که مانند دوربین فیلمبرداری هر نمائی را به صورت تصویر ذهنی بصری یا تداعی صوتی با استفاده از نماهای نزدیک متوسط و دور، در ضمیر شنونده و بیننده القاء میکند و نقال با قریحه و ماهر با استفاده از این اشعار و توأمساختن هر نما با حرکات و اصوات خود، انگیزندگی لازم را در حضار ایجاد میکند.
او غالبا با لحن مخصوص اشعار را به صورت متوالی قرائت میکند و در بین آن داستان را با جملات کوتاه مسجع بیان میکند که از نظر آهنگ کلام Intonation دارای وزن خاصی است و سرعت ادای واژگان (tempo) در ضمن اجرا یکنواخت نیست بلکه بسته به صحنه داستان عوض میشود بطور مثال در صحنههای آرام سرعت کندتر و در صحنههای رجز با جنگ سرعت بیشتر است.
استاد علینقی وزیری ذکر میکرد که گام دستگاه چهارگاه از گامهای ماندگار موسیقی ایرانی است و آن را آوازی میدانست با شکوه که بیشتر اشعار رزمی و رجز و غیره در این آواز خوانده میشود، اتفاقا گوشه رجز که از گوشههای قدیم است در همین دستگاه میباشد برخی از نقالان که این اشعار را در چهارگاه میخوانند بر حسب وزن شعر و نحوه اجرا آن را "ساقینامه" هم مینامند."