چکیده:
خطوط طبیعی کم و بیش دارای معایب و نواقصی هستند که موجب میشود نتوانند نقش اصلی
خود را که نمایش دقیق و کامل صور ملفوظ زبان است، ایفا نمایند. خط فارسی نیز از این
عیوب مبرا نیست. برخی از نواقص خط موجب میگردد که برای چند صورت ملفوظ متفاوت
زبان، صورت مکتوب واحد داشته باشیم. این پدیده در این مقاله "همنگاری" نامیده شده و
ظاهرا برای اولینبار است که در خط فارسی بطور مبسوط مورد بررسی و تحلیل قرار
میگیرد. همنگاری نوعی دستانداز در مسیر عادی قرائت است و گاهی موجب اخلال و حتی
اشتباه در مطالعه و در نتیجه در درک مطلب میگردد. آگاهی قبلی از موارد همنگاری خط
فارسی، کار آموزش قرائت فارسی را تسهیل مینماید. همچنین در مورد آموزش فارسی به
خارجیان و ترجمه از زبان فارسی به دیگر زبانها مؤثر میباشد.
این مقاله گزارش نتیجه پژوهشی است که در زمینه "همنگاری واژگانی" خط فارسی انجام
گرفته است (دیگر انواع همنگاری خط فارسی که "همنگاری گروهی" و "همنگاری جملهای"
است میتواند موضوع بررسی جداگانهای باشد).[1] در این بررسی فهرست نسبتا کامل
همنگارهای واژگانی فارسی که بالغ بر 310 مورد است ارائه گردیده و سپس برحسب عوامل
مختلف آن طبقهبندی و تحلیل شده است. قریب 85% همنگارهای واژگانی فارسی (265 مورد) از نوع واکهای و 15% دیگر را مجموعا
همنگارهای تکیهای، تقلیدی، فاصلهای، کشیدگی و تشدیدی تشکیل میدهند. ضمنا 27%
همنگارهای فارسی مربوط به کلمات دخیل عربی است که نشان میدهد میزان همنگاری در
عربی به مراتب بیش از فارسی میباشد.
خلاصه ماشینی:
"از بین حدود 310 مورد همنگار فارسی روز که در پایان این مقاله فهرست شدهاند بالغ بر 265 مورد (یعنی حدود 85% آن) همنگارهای ناشی از فقدان علامت درون خطی برای واکههای e، a،o بوده است.
با توجه به اینکه پنج نوع دیگر همنگاری که ذیلا به آنها اشاره خواهد رفت بیش از 15% کل موارد همنگاری را تشکیل نمیدهند، بنابراین میتوان نتیجه گرفت که اصلاح واکههای خط فارسی تا چه حد میتواند در رفع همنگارهای آن مؤثر افتد.
از حدود 300 مورد همنگاریهای فهرست شده 81 مورد (برابر 27%) آن مربوط به واژگان دخیل عربی است و این نشان میدهد که خط عربی (که تقریبا همانند خط فارسی است) به علت ساخت تصریفی زبان عربی بسیار بیش از خط فارسی گرفتار مشکل همنگاری میباشد.
بدیهی است آمار ارائه شده در مورد درصد همنگارهای فارسی در این بررسی براساس گونه (types) و نه براساس نمادها (tokens) تهیه گردیده، زیرا تعداد گونههای همنگارها چنانکه در فهرست آمده معدود و 310 مورد مکتوب بیشتر نیست.
اولا همنگاری پدیدهای کاملا عملی (کاربردی) است و در واقع ناشی از این مسئله است که صورت مکتوب، تداعی کننده بیش از یک صورت ملفوظ برای خواننده میگردد، بنابراین عملا تلفظهای مهجور و متروک را که در فرهنگها ملاک صحت میباشد، شامل نمیگردد، بلکه تلفظ رایج و عرفی زبان را شامل میشود و این فهرست به همین مبنی ارائه گردیده است.
آنچه در این مقاله آمده محدود به "همنگارهای واژگانی" فارسی است و دیگر انواع همنگاری که عمدتا "همنگاری گروهی" و "همنگاری جملهای" است خود میتواند موضوع بررسی جداگانهای باشد."