چکیده:
فرمان «اقرا» در آغاز نزول وحی، نخستین دستورالعمل هدفمندی است که رویکرد اصلی دعوت پیامبر اسلام (ص ) را مشخص می کند. از این رو ایشان در قرائت و حفظ قرآن کوشا بود و به اقراء بر ایمان آورندگان اهتمام می ورزید. پیامبر(ص ) در تعلیم آیات و سور به اصحاب ، بیشتر بر تعلیم شفاهی و آموزش سمعی تاکید داشت ؛ ایشـان آیـات را پس از نزول برای اصحاب قرائت می کرد و آن ها را به خواندن ، بازخوانی و حفظ وادار می نمود و عدّه ای را برای تعلیم قرآن به اطراف می فرستاد. این رویکرد سبب شده است از همان ادوار نخستین عدّه ای به عنوان قاری شـناخته شوند و سلسله قرّاء قرآن ، قرن به قرن ادامه یابد. در این نوشتار با بررسـی لایـه هـای مختلـف معنـایی «اقـرا»، فراینـد اهتمام پیامبر اسلام به قرائت قرآن و چگونگی قرائت ایشان را باز شناسی شده و از این مسیر بایسته هایی برای قرائت قرآن مشخص شده است . در این بررسی روشن می گردد که محور تعلیم قرآن ، قرائت با گسـترة معنـایی آن اسـت . خواندن همراه با تاّنی، نخستین لایه معنایی قرائت است ؛ و لایه های دیگر شامل مطالعه ، تدّبر، تعمّق ، فهـم ، آگـاهی، تاثیر پذیری و عمل به آیات قرآن است که در قرائت پیامبر اسلام مشـهود بـود و تاسـی از آن بـرای مسـلمانان لازم است .
خلاصه ماشینی:
"ملاحظه می شود که فرمان نخستین خداوند به پیامبر یعنی «أقرأ»، فرمانی وسیع المعنی است که به خواندن متن قرآن محدود نمی شود؛ بلکه ایشان با فرمان جدیدی برای انجام فعالیتی گسترده مواجه است که خواندن آشکار و واضح متن ، تنها دروازه ورود به تحقق این فرمان به شمار می آید؛ و خوانش او می بایست با مفاهیم متعدد و معنا داری همچون «علم و معرفت ، شهود، تدبر، تعمق ، شهادت ، تنسک ، فصاحت و بلاغت ، کشف حقیقت ، مطالعه و گردآوری درست یعنی بدون کاهش یا افزایش » همراه باشد.
با این توصیف فرمان الهی در امر قرائت ، حکایت گر اساسی ترین رویکرد جدیدی است که با هم نشینی دیگر مولفه های اصلی نخستین آیات وحی یعنی مفاهیم « رب ، کرامت ، خلقت ، انسان ، تعلیم و قلم »، مجموعه ای در هم تنیده از دستگاه فکری و نظام عملی شریعت اسلام را به نمایش می گذارد و نشان می دهد که شریعت تازه ، در جهت ایجاد نظامی فرهنگ واره و سیستمی دانش محور تلاش خواهد کرد.
به همین لحاظ در پنج آیه نخستین سوره علق که بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل شد، این واژه محوری وکلیدی با مفاهیم اثر گذار دیگری مانند « اسم رب ، خلقت ، تعلیم ، قلم و انسان » در هم می آمیزد که مجموعه ای در هم تنیده را تشکیل می دهند و نشان می دهد از یک سو پرداختن به قرآن در شریعت اسلام حائز اهمیت است و از دیگر سوی، علم و دانش در فرایند سازمان دهی جامعه اسلامی نقش بسزایی خواهد داشت ."