چکیده:
در حقوق شرکت های تجـاری اسـتیفای حقـوق شـرکت داخـل در امـر مـدیریت و در صـلاحیت انحصاری مدیرانی است که نمایندگی شرکت را برعهده دارند. در مواردی که مدیران برای حفـظ منافع شخصی خود یا حمایت از منافع کسانی که آنها را در سیطره نفوذ خود دارند، از این امـر استنکاف می ورزند، پیش بینی راهکار مناسب ، تامین کننده حقوق شرکت و شرکای اقلیـت خواهـد بود. در این راستا نظامهای حقوقی به شرکا اجازه دادهاند برای استیفای حقوق شـرکت ، مداخلـه وبه نام شرکت اقامه دعوا کنند. این دعـوی را دعـوای مشـتق نامیـدهانـد. مباینـت ایـن دعـوا بـا شخصیت حقوقی مستقل شرکت و نمایندگی انحصاری مدیران از شرکت ، مقتضی آن اسـت کـه ایـن دعـوا اسـتثنایی تعریـف شـده و قلمـروش محـدود باشـد تـا شـرکای اقلیـت نتواننـد آن را دستاویزی برای مداخله در عملکرد مدیران و اقامه دعوا علیه مدیران شایسته و لایق قرار دهنـد. با توجه به این ویژگی دعوای مشتق ، قلمرو ایـن دعـوا محـدود بـوده، تنهـا در مـوارد خـاص و استثنایی منصوص قابل استفاده است . در انگلیس ، فرانسه و ایـران قانونگـذار دعـوای مشـتق را برای استیفای حقوق شرکت در مقابل تخلفـات مـدیریتی وضـع کـرده، در حـالی کـه در آمریکـا دعوای مشتق منحصر به تعقیب تخلفات مدیریتی نیست و برای استیفای حقوق شرکت در مقابل هر شخصی قابل استناد است .
خلاصه ماشینی:
"به اقتضـای این اصل و نیز با توجه به شخصیت حقوقی مستقل شرکت از شرکا، کـه بـه عنـوان یـک فرض قانونی سنگ بنای حقوق شرکت هـای نـوین را تشـکیل مـی دهـد، همـانگونـه کـه شرکت تحت نام خود و مستقل از شرکا به فعالیت تجاری می پردازد، آنگاه کـه لطمـه ای به منافعش وارد شود، خودش باید دعوا را تحـت نـام خـویش مطـرح کنـد [١٩، ص١] و بدیهی است که دخالت شرکا در اقامه دعاوی شرکت نقض آشکار این قاعده خواهد بود.
در واقع چون سبب دعـوا متعلق به شرکت است ، دعوای مشتق زمانی مسـموع اسـت کـه خواهـان اثبـات کنـد از مدیران شرکت ، تعقیب تحت نام شرکت را تقاضا کرده است و آنها امتنـاع کـردهانـد یـا این که اساسا چنین تقاضایی بـه خـاطر تبـانی آنهـا بـا خاطیـان لغـو بـوده اسـت [٣٨، ص٥٨١] به همین سبب قانون نمونه شرکت های تجاری مقرر داشته شریک قبل از اقـدام به طرح دعوا بایـد کتبـا از مـدیران شـرکت ، اقامـه دعـوای مناسـب را تقاضـا کنـد [١٠، ماده(١)٧:٤٢].
در حقـوق آمریکــا نیـز شخصــیت حقـوقی مسـتقل شـرکت تجــاری و نیـز قاعـده صلاحدید تجاری دلایل استثنایی بودن دعوای مشـتق هسـتند؛ لکـن قلمـرو ایـن اسـتثنا وسیع تر از قلمرو دعوای مشتق در حقوق انگلیس اسـت و محـدود بـه تعقیـب خطاهـای مدیریتی نیست و علیه هر شخصی قابل طرح است .
در حقوق ایران، در مقایسه با سایر نظامهای مورد مطالعه ، قلمرو دعوای مشتق بسیار محدود اسـت ، بـه نحـوی کـه تنها از سوی سهامداران شرکت های سـهامی کـه یـک پـنجم مجمـوع سـهام شـرکت را داراهستند، به طرفیت مدیران قابل طرح است .
Model_Business_Corporation_Act [11] Federal Rules of Civil Procedure Available at(2014."