چکیده:
موضــوع دریاچــة چیچــست و یکــی بــودن آن بــا دریاچــة ارومیــه در میــان ایــرانشناســان نامی ، همـواره مـورد مناقـشه و بحـث بـوده اسـت . بـا بررسـی شـواهد و اسـطورههـای منـدرج در اوســـتا در مـــی یـــابیم کـــه چیچـــست دریـــایی اســـت ، ژرف، پهنـــاور و دارای آبهـــای خروشان و گـرم. شـاه اسـاطیر، کیخـسرو، بـر سـاحل ایـن دریاچـه بـرای ایزدبـانوی مـشهور آبهـا، آناهیتـا، و همچنـین بـرای ایـزد محـافظ رمـه و گلـه ، درواسـپ ، قربـانی هـ یی کـرد تــا بتوانــد بــر افراســیاب تــورانی پیــروز گــردد. ایــن ایــزدان نیــز او را یــاری دادنــد تــا بــه آرزویش رسید. ایــن اســطوره بعــدها، در دورة هخامنــشیان و ســپس ساســانیان، دســتمایة تـــدوین افـسانه هـای زیـادی شـد و تاسـیس آتـشکدة آذرگشـسب بـر سـاحل ایـن دریاچـه ، برکنـدن بتکـدههـای موجـود در سـاحل آن، از جملـة ایـن ابـداعات متـاخر اسـت . در متـون پهلـوی، چیچــست را بــا دریاچــه ارومیــه یکــی دانــستند و ایــن اســطورههــای نــسبتا متــاخر را بــدان نـسبت دادنـد. علـت را بایـد در اقتـدار قـدرت مغـان مـادی و نیـز انگیـزة کـسب مـشروعیت توسط شاهان ساسانی جستجو کرد. تا کنون هیچ محققـی بـه طـور جـدی بـه معنـی و ریـشه شناسـی نـام چیچـست توجـه نکـــرده اســـت . در ایـــن خـــصوص، دو ریـــشه شناســـی و معنـــی پیـــشنهاد مـــی شـــود: ١) چیچــست از نظــر ســاختار دســتوری، صــفت مفعــولی (as.tac.̄aec) و از ریــشة هنــدو اروپـــایی -kand بـــه معنـــی «درخـــشیدن، ســـپید بـــودن» اســـت و بـــا واژة سنـــسکریت candra
خلاصه ماشینی:
"در مـورد ریـشه شناسـی و معنـی نـام «چیچـست »، بـا تکیـه بـر شـواهد و مـدارک علمـی مـی تـوان دو ریــشه شناســی را بــرای آن مطــرح کــرد: ١) اگــر نظــر بارتولومــه را معتبــر بــدانیم ، آنگـــاه واژة staacaec از ریـــشة هنـــدو اروپـــایی -kand* یـــا -skand* و هنـــدی باســتان -s(kend) بــه معنــی «درخــشیدن، روشــن شــدن» اســت .
٢) همچنــین مــی تــوان ایــن نــام را از ریــشه اوســتایی و ایرانــی باســتان -kas ، بــه معنــی «نگریــستن ، دیــدن» دانــست (٤٥٩ :١٩٦١ ,Bartholomae) کــه صــورت ascaec، مــادة مــضاعف آن را ســاخته اســت و بــا افــزودن پــسوند صــفت مفعــولی -ta بــه ایــن ترکیــب ، در نهایــت فــرم as+tac+̄aec بــه دســت مــی آیــد کــه بــه معنــی « دیدنی » است .
مــری بــویس (١٣٧٧، ص ٨، ٢٥-٢٦؛ ٧٩-٧٣ :١٩٩١ ,Grenet &Boyce, ) نیــز بــا ایــن نظــر نیبــرگ موافــق اســت و چیچــست را نــه در غــرب ایــران بلکــه در شــرق مــی جویــد.
در دورة ساســانیان نیــز چیچــست بــه عنــوان یــک مکــان مقــدس، شـهرت و اعتبـار بـسیاری کـسب کـرد؛ بـویژه بـه خـاطر وجـود آتـشکدة آذرگشـسب کـه یکــی از ســه آتــشکدة مهــم دوره ساســانی بــود و بــر ســاحل آن قــرار داشــت و همچنــین این مکان را سرزمین زردشت نیز دانسته اند.
دریاچــه ای ژرف، پهنــاور بــا آبهـای خروشــان امــا در منــابع ایرانــی میانــه ، ماننــد بنــدهش ، دینکــرد، روایــت پهلــوی، وزیــدگی هــای زادســپرم، مینــوی خــرد و غیــره مربــوط بــه دورة ساســانی ، چیچــست بــر دریاچـة ارومیـه در شـمال غـرب فـلات ایـران اطـلاق شـده اسـت .
منــابع پهلــوی بــه ایــن اســطورة اوســتایی شــاخ و بــرگ بیــشتری دادنــد و جزئیــاتی ماننــد نــابود کــردن بتکــده افراسـیاب بـر سـاحل ایـن دریاچـه و تأسـیس آتـشکدة آذرگشـسب بـه جـای آن، توسـط کیخــسرو از ایــن قبیــل اســت ."