چکیده:
ایران جزو ده کشور دارای مخاطرات طبیعی و ششمین کشور زلزلهخیز دنیا است. زلزله به دلایل متعدد از جمله نوع مکانگزینی، توسعۀ فیزیکی نامناسب و رعایت نکردن استانداردهای لازم مسبب بیشترین تلفات انسانی در کشور ماست. شهر مشهد نیز نهتنها از این قاعده مستثنا نیست، بلکه با توجه به تراکم سازهای، جمعیت متراکم، رعایت نکردن استانداردها، توسعۀ فیزیکی نامناسب و... با خطر جدیتری روبروست. هدف این پژوهش که با روش توصیفی - تحلیلی و 10 معیار با استفاده از مدل فازی در GIS انجام گرفته، پیشبینی فضاهای آسیبپذیر شهر مشهد در هنگام وقوع زلزلۀ احتمالی است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که 51 درصد از کل سطح شهر، 63 درصد از محدودۀ بافت فرسوده، 55 درصد از محدودۀ با تراکم بیش از 120 نفر، 81 درصد از کاربری مسکونی و از دهۀ 1360 به بعد بیش از دو سوم وسعت شهر مشهد در پهنۀ آسیبپذیری زیاد و خیلی زیاد قرار گرفته است. همچنین از سه منطقۀ پرجمعیت شهر مشهد یعنی مناطق 2، 3 و 9، دو منطقۀ 9 و 2 در سطح بالای خطر زلزله و فقط منطقۀ 3 در سطح پایین خطر زلزله قرار دارند. لذا مناطق 9 و 2 شهر مشهد از مناطقیاند که باید خطرات ناشی از زلزله در آنها بهطور جدی مورد توجه قرار گیرد، زیرا این مناطق از یک طرف وسعت و جمعیت فراوان دارند و از طرف دیگر، سطح نسبی خطر زلزله در آنها بالا است.ایران جزو ده کشور دارای مخاطرات طبیعی و ششمین کشور زلزله خیز دنیا است . زلزله به دلایل متعدد از جمله نوع مکان گزینی، توسعۀ فیزیکی نامناسب و رعایت نکردن استانداردهای لازم مسبب بیشترین تلفات انسانی در کشـور ماست . شهر مشهد نیز نه تنها از این قاعده مستثنا نیست ، بلکه با توجه به تراکم سازه ای، جمعیت متـراکم ، رعایـت نکردن استانداردها، توسعۀ فیزیکی نامناسب و... با خطر جدیتری روبروست . هـدف ایـن پـژوهش کـه بـا روش توصیفی - تحلیلی و ١٠ معیار با استفاده از مدل فازی در GIS انجام گرفته ، پیش بینی فضاهای آسـیب پـذیر شـهر مشهد در هنگام وقوع زلزلۀ احتمالی است . یافته های پژوهش نشان میدهد که ٥١ درصد از کـل سـطح شـهر، ٦٣ درصد از محدودة بافت فرسوده ، ٥٥ درصد از محدودة با تراکم بیش از ١٢٠ نفر، ٨١ درصد از کاربری مسکونی و از دهۀ ١٣٦٠ به بعد بیش از دو سوم وسعت شهر مشهد در پهنۀ آسیب پذیری زیاد و خیلی زیاد قـرار گرفتـه اسـت . همچنین از سه منطقۀ پرجمعیت شهر مشهد یعنی مناطق ٢، ٣ و ٩، دو منطقۀ ٩ و ٢ در سطح بالای خطـر زلزلـه و فقط منطقۀ ٣ در سطح پایین خطر زلزله قرار دارند. لذا مناطق ٩ و ٢ شهر مشهد از مناطقیانـد کـه بایـد خطـرات ناشی از زلزله در آنها به طور جدی مورد توجه قرار گیرد، زیرا این مناطق از یک طرف وسعت و جمعیت فراوان دارند و از طرف دیگر، سطح نسبی خطر زلزله در آنها بالا است .
خلاصه ماشینی:
"پهنه بندی نقشه های زمین لرزه خیزی در ایران نشان میدهد بیش از دو سوم وسعت کشـور در محـور زمـین لـرزه خیـز پرخطری قرار گرفته که بیشتر شهرهای پرجمعیت نیز در راستای آن استقرار یافته اند؛ یعنی مناطقی که بیشتر تحت تـأثیر فعالیت گسل اند و شدت عمق کانون زمین لرزه در آنها نیز کم عمق و سطحی است (شایان و دیگران ، ١٣٩٢: ٢١) تا جایی که ٩٠ درصد شهرهای کشور در برابر یک زلزلۀ ٥.
گسل های شهر مشهد مأخذ: مهندسان مشاور فرنهاد، ١٣٨٧: ٤٧ بحث و بررسی شکل ٣ که با استفاده از تابع فازی کوچک و عملگر گاما در نرم افزار ARC GIS تهیه شده اسـت ، پهنـه هـای بـا میـزان آسیب پذیری مختلف را در شهر مشهد نشان میدهد.
مراحل توسعه و پیش بینی فضاهای آسیب پذیر مشهد هنگام وقوع زلزله مآخذ: حیاتی، ١٣٩١: ١٣٧، محاسبات نگارندگان در شهر مشهد ٨٠٠ هکتار از محدودة ٢٢٤٥ هکتاری بافت فرسوده در شعاع ٢ کیلومتری گسـل هـای محـدوده قـرار گرفته است که در این میان ٧٤٠ هکتار از این محدوده نیز در پهنۀ با خطر نسبی زیاد و خیلی زیاد قـرار دارد.
تحلیل فضایی میزان آسیب پذیری ساختمان های مرتفع (٤ طبقه و بیشتر) در شهر مشهد نیز نشان میدهد که ٩٤ درصد این ساختمان ها که بیشتر در معرض آسیب پذیری در هنگام وقوع زلزله اند، در پهنۀ متوسط به بالا قرار دارند که از میـان ایـن ٩٤ درصـد، ٧٦ درصد این نوع ساختمان ها در محدودة خطر نسبی زیاد و خیلی زیاد قرار گرفته اند."