چکیده:
پدیده های تاریخی را باید با توجه به شرایط زمانی و مکانی آن مورد بررسی قرار داد. کاپیتولاسیون نیز از این قاعده مستثنی نیست . پدیده کاپیتولاسیون اگرچه از پدیده های شوم استعمار به حساب میآید؛ ولیکن با توجه به شرایط زمانی و مکانیاش ، نتایج وپیامدهای متفاوتی به دنبال داشته است . در دوره صفویه نیز با وجود خصومت های مذهبی و ارضی با عثمانی، ایجاد امنیت و رونق اقتصادی، وجود استعمارگرانی مانند پرتغال در خلیج فارس و ضعف نیروی دریایی ایران از یک سو و همچنین توسعه طلبی شدید عثمانی در اروپا و به خطر افتادن موقعیت اروپائیان و نیاز آنها به متحدی برای کاهش فشار عثمانی و تشکیل کمپانیهای بزرگ اقتصادی مانند کمپانیهای هند شرقی از سوی دیگر باعث گسترش روابط ایران و اروپائیان شد. در این میان با گسترش تجارت اروپائیان در ایران و تلاش هر چه بیشتر صفویان برای رونق تجارت و اتحاد با اروپا، امتیازات و معافیت هایی به اروپائیان داده شد که در میان آن ها می توان کاپیتولاسیون را نیز مشاهده کرد. این پژوهش تلاشی جهت بررسی پدیده کاپیتولاسیون در دوره صفوی و با توجه به شرایط آن دوره و همچنین پیامدها و نتایج این پدیده است .
خلاصه ماشینی:
"در دوره صفویه نیز با وجود خصومت های مذهبی و ارضی با عثمانی، ایجاد امنیت و رونق اقتصادی، وجود استعمارگرانی مانند پرتغال در خلیج فارس و ضعف نیروی دریایی ایران از یک سو و همچنین توسعه طلبی شدید عثمانی در اروپا و به خطر افتادن موقعیت اروپائیان و نیاز آنها به متحدی برای کاهش فشار عثمانی و تشکیل کمپانیهای بزرگ اقتصادی مانند کمپانیهای هند شرقی از سوی دیگر باعث گسترش روابط ایران و اروپائیان شد.
(کاسمینسکی، ١٣٥٣: ٢٣) تجار ونیزی نیز که در جریان جنگ های صلیبی با وساطت دو پایگاه دریایی قبرس و مصر و اقامت در این دو، بین اروپا و سرزمین های اسلامی به تجارت مشغول بودند با منعقد کردن قراردادی با حکام محلی آن ها را به پذیرش ماده ای مجبور کردند که بر اساس آن چنانچه عوامل آنان مرتکب جرم یا جنایتی میشدند باید به کنسول ونیز مراجعه کرده ، و براساس قوانین خود محاکمه و مجازات میشدند (رانسمان ، ١٣٦٠: ٧) آن ها همچنین دارالتجاره های ساخته ، برای امنیت خود محله های خصوصی ساختند و تحت آداب و رسوم خود در آن محله ها زندگی میکردند.
(مهدوی، ١٣٨٤: ١٢٢) در دوره سلطنت لوئی سیزدهم (١٦١٠-١٦٤٣) و به دنبال رقابت بین فرانسه و اسپانیا همچنین اقتدار فرانسه که با تلاش های ریشیلیو، صدراعظم آن کشور به دست آمده بود فرانسه متوجه حضور در ایران و به ویژه خلیج فارس شده ، تلاش کرد با فرستادن کشیشیانی به ایران و نفوذ فرهنگی به نفوذ اقتصادی نیز دست یابد."