چکیده:
تجسم اعمال از نگاه فلسفه وکلام متضمن این حقیقت است که ثواب و عقاب اعمال خوب و بد انسانها چیزی جدا از آن اعمال نیست، زیرا اعمال انسانها و عواقب آنها با یکدیگر رابطة تکوینی دارند و عذابهای خارج از اعمال در کار نیست. اگر خداوند در برابر گناهی آتش دوزخ وعده داده است، آن آتش چیزی جدا از آن فعل گناه نیست، بلکه حقیقت آن تمثل پیدا کرده است. پس، هر آنچه که انسان در این جهان انجام میدهد در جهان دیگر به صورتهای متناسب با آن جهان نمودار خواهد گشت. یعنی همة پاداشها، کیفرها، نعمتها و نقمتها، شادمانی و سرور، و درد و شکنجههای اخروی همان حقایق اعمال دنیوی انسانها است که در حیات اخروی خود را نشان میدهند. ازاینرو، حشر افراد به اشکال مختلف در آخرت چیزی جز ظهور صورت باطنی آنها نیست که از مجموع عقاید، نیات، ملکات، صفات و اعمال دنیوی آنها شکل گرفته است؛ هر خلق و ملکهای که بر جان انسان چیره شود، به همان صورت در روز رستاخیز محشور خواهد شد: چیره شدن تقوا به صورت فرشته، حیله و نیرنگ و اهریمن بودن و هوسبازی به شکل حیوان، و خشونت و تندخویی به صورت درنده. بنابراین، سرانجام، این روح و جان در آن عالم از لحاظ ملکات متعددی که دارد انواع زیادی خواهد داشت و خداوند در قیامت او را با صورتی که متناسب با آن ملکات است محشور میکند.
خلاصه ماشینی:
"مقصود از تجسم تحقق وتقرر نتیجة اعمال در صقع جوهر نفس است (طوسی،1374: 85) و چون نتایج اعمال ملکات قائم به ذات نفساند بلکه عین گوهر و شئون و اطوار وجودی ذات نفساند، از این معنا تعبیر به تجسم گردید، یعنی چیزی که قائم به ذات خود است نه اینکه اعمال که اعراضاند با حفظ مرتبة دنیویه به اجسام منتقل گردند (حسنزاده آملی، 1375: 403 ـ 404)؛ هر عملی صورتی دارد که در عالم برزخ آن عمل بر آن صورت بر عاملش ظاهر میشود، که صورت انسان در آخرت نتیجة عمل و غایت فعل او در دنیاست و همنشینهای او از زشت و زیبا همگی غایات افعال و صور اعمال و آثار و ملکات او است که در صقع ذات او پدید میآیند و بر او ظاهر میشوند.
مولوی در مثنوی معنوی هنرمندانه به این مطالب اشاره دارد و چنین میسراید: روز مـــرگ این حس تو باطل شود نـــــور جان داری که یار دل شـود این عــــرضهای نـــماز و روزه را چونک لایبــــقی زمانیــــن انــتفی این عــــرضها نقل شد لون دگـــر حــــشر هر فانی بود کـــونی دگــر وقت محشر هر عرض را صورتیست صورت هر یک عرض را رؤیتیست (بلخی رومی، 1353: 244 ـ 245) نتیجهگیری بنابر آنچه بیان شد، از نظر فلاسفه و متکلمان، اعمالی که انسان آن را با فکر و عقیده اراده کند و انجام دهد در آخرت مجسم خواهد شد، زیرا عمل هر کسی زنده است و هرگز از بین نمیرود؛ هر چیزی که در این عالم وجود پیدا میکند دیگر به هیچوجه معدوم نمیگردد، اعمال انسان و علم نفس او از وجودات عالم هستی است که معدوم گشتن آن محال است و آثار و تبعات آن اعمال نیز از وجودات بوده، معدوم نمیگردد."