چکیده:
شناخت ویژگی های طبیعی هر منطقه ای به خصوص ویژگی آب و هوایی ، می تواند در امر برنامه ریزی و آمایش آن سرزمین نقش عمده ای ایفا کند. پهنه بندی اقلیمی هر منطقه ای جهت شناخت توان های محیطی و بهره برداری از آن ها، و در مقابل شناخت محدودیت ها و حوادث طبیعی جهت پیش بینی و مقابله ، ضروری می باشد. با توجه به تنوع محیطی ، به ویژه تنوع آب و هواحاکم بر منطقه شمال و شمال غرب ایران ، در این پژوهش به پهنه بندی اقلیمی این منطقه پرداخته شد. برای این منظور از داده های میانگین سالانه ١٨ مولفه آب و هوایی در ٣٤ ایستگاه سینوپتیک منطقه با دوره آماری مشترک ٢١ ساله (٢٠٠٥ - ١٩٨٥) استفاده شده است . روش مورد استفاده برای این مطالعه ، روش تحلیل عاملی و تحلیل خوشه ای می باشد. در تحلیل عاملی با اعمال روش مولفه های اصلی ، ١٨ عنصر اقلیمی منطقه در ٥ عامل خلاصه شدند. این عوامل به ترتیب اهمیت عبارت از عامل رطوبی - بارشی ، حرارتی ، باد، تندری و گردوغبار می باشند. این عوامل در مجموع ٩٣.٣٥ درصد رفتار اقلیمی منطقه را تبیین می کنند. بعد از تعیین عامل ها،
با استفاده از روش تحلیل خوشه ای ادغام بر اساس روش وارد، و معیار فاصله ی اقلیدس ، ی ایستگاه های منطقه از نظر
ویژگی عامل ها گروه بندی شده و 86 ناحیه اقلیمی در بخش شمال و شمال غرب ایران شناسایی گردید.
خلاصه ماشینی:
بعد از تعيين عامل ها، با استفاده از روش تحليل خوشه اي ادغام بر اساس روش وارد، و معيار فاصله ي اقليدسي ، ايستگاه هاي منطقه از نظر ويژگي عامل ها گروه بندي شده و١٠ ناحيه اقليمي در بخش شمال و شمال غرب ايران شناسايي گرديد.
براي تعيين شرايط آب و هوايي و پهنه بندي آن در شمال و شمال غرب ايران ، از ميانگين سالانه ١٨ مولفه آب و هوا(جدول شماره ١)، بر روي ٣٤ ايستگاه سينوپتيک منطقه با دوره آماري مشترک ٢١ ساله (١٢٢٠٠٥ - ١٩٨٥) استفاده شده است (اسامي ايستگاه ها در شکل شماره ٤ مشخص است ).
بر اساس روش مولفه هاي اصلي در تحليل عاملي ، ١٨ عنصرآب و هوايي در منطقه مورد مطالعه را، با توجه به همبستگي دروني آن ها مي توان در ٥ عامل خلاصه نمود (شکل ٢)؛ بنابراين مشخص مي شود که اقليم منطقه شمال و شمال غرب ايران بيش تر حاصل عملکرد ٥ عامل مي باشد که بارهاي عاملي اين عناصر در جدول ١ مشخص شده و هم چنين اهميت نسبي اين عوامل در تعيين اقليم منطقه ، در جدول ٢ ذکر شده است .
٥٩ درصد شرايط آب و هوايي منطقه مورد مطالعه را تبيين مي کند، اما عامل اصلي تعيين کننده آب و هوا در مناطقي چون ماکو و جلفا مي باشد و منطقه متمايز آب و هوايي را ايجاد نموده است ؛ بنابراين عامل چهارم و پنجم هم در پهنه بندي آب و هوايي در نظر گرفته شدند.