چکیده:
تلاش فقیهان جهت کشف روش و شیوه شارع در جعل احکام، در طول زمان فقاهت وجود داشته و این نگاه به شریعت در قالب های گوناگونی همچون طریقه ، عادت، داب و اصطلاح مذاق شریعت جلوهگر شده است . مذاق شریعت دیدی همه سویه به شرع و دریافت روشهای شارع در جعل احکام است که فقیه این دید را با شناخت شریعت و انس با آن به دست آورده که نه در دید تک گزارهای؛ بلکه در دیدی مجموعه گرایانه به شریعت رخ نموده است . در اهل سنت نیز پس از رحلت پیامبر (ص ) تلاشی پیگیر برای فهم شریعت با عناوینی مانند مصلحت و مقاصد شریعت صورت گرفته است . با توجه به اینکه در شیعه دید مثبتی برابر این عناوین دیده نشده، استناد به مذاق شریعت با پرسش روبه رو گردیده است . در این پژوهش تلاش شده به عناوینی مانند مذاق شریعت ، مصلحت و مقاصد شریعت از نگاه اهل سنت و شیعه پرداخته شود و سپس شباهت ها و تفاوتهای این عناوین روشن گردد.
خلاصه ماشینی:
"تلاش برای کشف روش شارع از سوی فقیهان، با عنوان مذاق شریعت نمود پیداکرده و این اصطلاح را برای نخستین بار غزالی بیان نموده است (غزالی، ١٤١٩ ق: ٦١٨)؛ ولی در اهل سنت پیگیری نشده تا اینکه در شیعه برای نخستین بار فقیهانی مانند سید جواد عاملی و نجفی و پس از ایشان، فقیهان دیگر به صورت گسترده از این اصطلاح در استدلالهای خود بهره بردهاند (ر.
البته شارع در مواردی مانند عرض و آبرو و خون و جان، سخت گیری میکند که استثناست ؛ دوم اینکه هرچند مصلحت تسهیل مستند به نصوص قرآنی و روایات است ؛ ولی این سبب نمی شود که از مقاصد به شمار نیاید؛ زیرا نخستین راهی که برای کشف و دستیابی به مقاصد شریعت پیشنهادشده است ، نصوص شرعی مانند آیات و روایات است (نک : جابر، ١٤٢٢: ٢٤١ به بعد) که همانگونه که گفته شد، با عنوان «مسلک بیان نصی » از آن یادشده است .
برای مثال آیا سفیه میتواند به کارهایی مانند اجارهدادن خود بپردازد؟ حکیم بر اساس دلیل ولایت در اموال سفیه ، استدلال میکند: علت و فلسفه ی ولایت بر سفیه ، پاسداری از مصلحت او در اموالش است ؛ بنابراین دلیل ، جدایی میان موارد تصرف درست نیست ؛ زیرا در همه ی این موارد مصلحت سفیه وجود دارد و حکم این مورد را از دلیل ولایت بر او میتوان به دست آورد و مذاق شرع نیز بر همین مطلب دلالت میکند (حکیم ، ١٤٠٤ ق: ١٢."