چکیده:
فرض این پژوهش آنست که در عرفان ایران، خط سیری وجود دارد که بنا به گفته سهروردی آن را حکمت اشراق یا حکمت خسروانی می نامیدند و همه کسانی که در نمودار حکمت اشراق قرار دارند، از پیروان هرمس هستند. در این مقاله به اثبات این حکم پرداخته شده است که ویژگی های هرمسی سبب پدید آمدن یک ساختار در عرفان ایران شده که این ساختار بر مبنای مشترکات هرمسی استوار است.
ویژگی های مشترکی که در این ساختار وجود دارد از این قرار است: هرمسیها، کیمیاگر، طبیب، عطار و آشنا به مواد سکرآور هستند. مبنای کارشان استحاله است. تفکرشان ساختار نجومی دارد و به جادو علم دارند. به معراج می روند، معراجنامه دارند، قائل به نور هستند، زبان رمزی و سری دارند، منطق الطیر یا زبان پرندگان زبان سری آن هاست. در تغییر معنای رمز، نقش دارند. قائل به شکلی از حلول اند و مانند هرمس و حلاج، حلول می کنند. دفاع از ابلیس دارند. گرایشات شعوبی دارند. برخوردی دوگانه نسبت به حج دارند و بعضی اندیشه وحدت وجودی دارند.
این ویژگی های هرمسی در پیوند با یکدیگر هستند؛ تعامل عناصر هرمسی، سبب ایجاد ساز و کار(مکانیزم)ی ویژه در عرفان ایران گردیده است، که ما آن را ساختار هرمسی می نامیم.
The hypothesis of the present research is that in Iranian mysticism، there is an outlook that according to Sohravardi’s opinion is called the philosophy of the spiritual insight or the Hekmat khosravāni (Philosophy of Kings) and everybody who has been in line with this philosophy is the follower of Hermes. The present research tries to show that the Hermesian characteristics are the main cause of the appearance of a structure in the Iranian mysticism that is based on common Hermesian identities. The common characteristics in the present structure are as follows: Hermesians are alchemists، doctors، grocers، and those who know about drug and wine. The origin of their work is based on metamorohosis. Their contemplation has an astrologic structure and they know magic. They ascend and they write about their ascensions. They believe in light philosophy. Their way of writing is symbolic، as represented in Manteq-al-Tayr or the language of birds. The language of birds is their secret language. They are influential in variation of the symbolic meanings. They believe in reincarnation and، as Hermes and Hallāj reincarnate. They defend Satan. They are Showbiz (patriots). They have dual viewpoints toward Hajj. They believe in unity. There is an interaction among the Hermesian components. Hermesian component interrelation –that we call it Hermesian structurehas caused a special mechanism in Iranian mysticism that we call it Hermesian structure.
خلاصه ماشینی:
"(مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج١، ص٥٠٣) نمودار نسب نامۀ معنوی و رمزی اشراقی: هرمس ↓ آغاثاذیمون ملکان صدیق اسقلبیوس ↓ ↓ کیومرث فیثاغورث ↓ ↓ فریدون امپیدوکلس (انباذقلس ) ↓ ↓ کیخسرو افلاطون ↓ ↓ بایزید بسطامی نوافلاطونیان ↓ ↓ منصور حلاج ذوالنون مصری ↓ ↓ ابوالحسن خرقانی ابوسهل تستری سهروردی اگر این ادعای سهروردی درست باشد، باید دید که آیا نشانه های هرمسی را در مسیر حکمت اشراق و نیز در حلاجی ها٢ می توان یافت ؟ برخی از نشانه های ابتدایی هرمسی بودن در آثار اشراقی، چنانکه دانشمندانی چون سید حسین نصر و هانری کربن به آن اشاره کردهاند، تکرار نام هرمس در این آثار و گرایش به کیمیا است و نیز کاربرد تمثیلات مربوط به متون هرمسی از قبیل شباهت انسان به جهان، اما باید دید نتیجه گرایش به هرمس چیست و چه تمایزی میان عرفان هرمسی و غیر هرمسی وجود دارد.
(روانشناسی و کیمیاگری، ص١٦٨) / تصویر شمارة ٢، تصویر آفتاب سیاه در نسخۀ هرمسی کتاب گلستان(روانشناسی و کیمیاگری، ص١٣٧) یونگ که به نسخ کهن هرمسی، دسترسی داشته و تحقیقات خود را بر اساس این متون بنا کرده است میگوید: «برای گروه باستانی خدایان یونانی_ رومی یا بابلی ما بعد دوران باستان، ماجرا به این گونه اتفاق افتاد؛ یعنی آنگاه که خدایان به مقام شیاطین تنزل کردند و بعضی از ایشان به ستارگان بسیار دورافتاده و برخی به فلزات درون زمین اطلاق شدند، رسم بر این شد که هرمس یا مرکوریوس، صاحب دو سرشت دوگانه به حساب آید یعنی هم رب النوع زییرزمینی وحی و هم روح جیوه، و به همین سبب است که به صورت نر- ماده نمایانده می شود."