چکیده:
میرزا ملکم خان ناظم الدوله ، اندیشمند و سیاستمدار مشهور ایـران در قرن نوزدهم ، حدود ده سال در عثمانی دوره تنظیمات ، اقامت کرد و با مردان مهم تنظیمات و مشروطه اول عثمانی، ماننـد فـؤاد پاشـا، عالی پاشا و مـدحت پاشـا ارتبـاط داشـت . او بعـدها مـدعی شـد کـه وصیت نامه فؤاد پاشا را او تدوین کرده و طرحی به دربـار عثمـانی ارائه کرده که قانون اساسی مشروطه اول عثمانی از روی آن نوشته شده است . تدوین وصیت نامه عالی پاشا نیز به او نسـبت داده شـده است . در پژوهش حاضر، به روش توصیفی و تحلیلی و با اسـتفاده از نوشته ها و اسناد ملکم و منابع معتبر تاریخی، میـزان انطبـاق ادعاهـای ملکم با واقعیت را بررسی میکنیم .
خلاصه ماشینی:
"٤. ملکم و قانون اساسی مشروطه ی اول عثمانی علاوه بر وصیت نامه ی فؤاد پاشا، ملکم مدعی است که در مشروطه ی اول عثمانی نیـز ایفـای نقش کرده است و به تعبیر خود او، قـانون اساسـی مشـروطه ی اول از روی طرحـی کـه وی پنج ، شش سال پیش از آن تاریخ به بابعالی داده ، تنظیم شـده اسـت .
شاهنشاه قاجار، به عنوان رئیس مطلق مجالس دوگانه ، خواست های خود را به عنوان قانون به مجلـس تنظیمـات تکلیـف مـیکـرد و مجلـس آن را بـه صـورت قـانون درمیآورد (رساله های میرزا ملکم خان ناظم الدولـه ، ١٣٨١: ٣٨)؛ هرچنـد در قـانون اساسـی مشروطه ی اول عثمانی نیز پادشاه از هرگونه مسئولیتی مصـون شـناخته مـیشـد و اختیـارات گسترده ای داشت و برخلاف اصول تنظیمات ملکم ، نمایندگان مجلس منتخب مردم بودنـد و پادشاه به شرط بازگشایی مجدد میتوانست آن را منحل کند.
او در نامـه ی ٤ ذیالحجـه ی ١٢٩٣ و حدود یک هفته پیش از اعلام مشروطه در عثمـانی، قـانون اساسـی را کـه مـدحت تهیه کرده بود، دارای سهوهای بـزرگ و اجـرای آن را مایـه ی خرابـی عثمـانی دانسـته بـود (نامه های میرزا ملکم خان ناظم الدوله ، ١٣٨٩: ٦٣) و چنـد مـاه بعـد، بـا تکـرار اعتقـاد خـود درمـورد معایـب و مضـرات قـانون اساسـی مشـروطه ی اول ، آن را بـرای دفـع دخالـت هـای اروپایی ها «تدبیر ملوکانه » خوانده بود (همان : ٨٠)."