چکیده:
در طریقت عرفانی قبالای یهودی، بررسی ملکوت آسمانها، کارکرد فرشتگان گماشته در هر یک از آسمانها و رابطة میان اسماء الهی موسوم به سفیروت و هر کدام از آسمانها نقش مهمی ایفاء میکند. از نظر عارفان قبالا، قلمرو تجلی وجود، بر چهار بخش اصلی تقسیم میشود: اسماء الهی، عرش، آسمانها و عالم ماده. عالم نخست یا عالم اصیلوت، قلمرو ده اسم اصلی خداوند است که سه اسم نخست آنها، به نحو خاص، در مرتبة عرش یا عالم بریئا ظهور مییابند و هفت اسم دیگر در هفت آسمان برین، ضمن آن که عالم عسیا یا جهان مادی، مجلای ظهور همة اسماء الهی است. بنابراین، شناخت آسمانها، در گرو معرفت نظام اسماء و صفات الهی و تقدم و تأخر آنها و مسبوق به شناخت فرشتگان کرام میباشد. این مقاله میکوشد، پس از معرفی نظام اسماء یا سفیروت که آموزة کلیدی قبالاست، به بررسی مراتب آسمانها از نظر اهل قبالا و متون کهن آنها از جمله سفر زوهر و سفر یصیرا بپردازد و درجهت ایضاح و تکمیل مطلب، از روایات موجود در سنت اسلامی و یافتهها و گفتههای عارفان مسلمان نیز بهره گیرد.
خلاصه ماشینی:
"زوهر، ده سفیرای الهی را به اسماء متفاوتی مینامد که مشهورترین آنها با حفظ مراتب تقدم و تأخر از این قرارند: کتر (تاج)، حخما (حکمت)، بینا (تدبیر)، حسد (احسان)، دین (قضا)، تیفئرت (جمال)، نصح (نصر)، هود (جلال)، یسود (بنا)، ملخوت (ملکوت) (Schaya, 1971, 21) .
بدین ترتیب، با دو نحو توصیف سفیروت؛ یعنی توصیف به کمک مظاهر ملموس و توصیف به واسطة اسماء انتزاعی و مفهومی، اصحاب قبالا، کیفیت آفرینش و حفظ آن را توضیح میدهند، همچنان که در عرفان اسلامی نیز بیان اسرار مفهومی در باب آفرینش و دیگر موضوعات معرفتی، منوط به شناخت اسماء و برقراری ارتباط میان آن مفاهیم و جلوههای ماسویاللهی است.
این کلمه که به صورت שנאן نوشته میشود، از چهار حرف تشکیل شده است که هرکدام از حروف آن، حرف نخستین اسمی از اسماء حملة عرش میباشد، بدین تفصیل: شین (ש) حرف نخست کلمة شور (שור) به معنای «گاو»، نون (נ) اولین حرف کلمة نشر (נשר) به معنای «عقاب»، آلف (א) حرف آغازین کلمة اریه (אריה) به معنای «شیر» و نون آخر (ן) اولین حرف کلمه ناش (נאש) به معنای «انسان».
(زوهر، برشیت، 8) البته در منام حزقیال(ع) چنین توصیف میشود که هر کدام از حاملان عرش چهار صورت دارند، در حالیکه بنا به تفسیر زوهر، به واقع، آن لطافت فرشته است که سبب میشود، صورت هر یک از سه فرشته دیگر نیز در او منعکس شود، و الا شمایل ثابت هر فرشته، همان است که ذکر شد؛ یعنی گاو، عقاب، شیر و انسان.
از سوی دیگر، ابن عربی، در کتاب «عقله المستوفز» بنا بر شیوة الهام، فرشتگان یازده مرتبه و چهار کرة عناصر اربعه را که ذیل آنها و نزدیک زمین واقع شدهاند، چنین عنوان کرده است: 1- مرتبة عرش: واهبات، مقام اسرافیل(ع)."