چکیده:
توحید عبادی به عنوان یکی از جلوه های مهم توحید، همواره مورد وفاق شخصیت های دینی در همه فرقه های اسلامی بوده است. با این وجود، درباره اینکه حقیقت توحید عبادی چیست و به چه عملی شرک در عبادت اطلاق می شود، فهم مشترک و وحدت نظری در میان آنان مشاهده نمی شود. ازآنجاکه منشا این اختلاف نظرها تا حد بسیاری به سبب دریافت های متفاوت از مفهوم عبادت است، در این پژوهش کوشیده ایم در پرتو اندیشه های تفسیری دو مفسر بزرگ شیعه و اهل سنت، یعنی علامه طباطبائی و آلوسی بغدادی، نخست با تحلیل مفهومی واژه عبادت در کاربرد قرآنی آن به تبیین حقیقت عبادت بپردازیم، و در وهله بعد و با اثبات نقصان و عدم توانایی هر کدام از آن معانی، نشان داده ایم که عبادت حقیقتی ترکیبی است؛ یعنی علاوه بر عملی گویای خضوع و تذلل باطنی است، مولفه های دیگری همچون اعتقاد به الوهیت و ربوبیت معبود و نیز استقلال در این الوهیت و ربوبیت در عبادی شدن یک عمل موثرند.
خلاصه ماشینی:
"اما پرسش اساسی این است که آیا این دو واژه در مفهوم قرآنی خود کاملا مترادف و مطابق با یکدیگرند و در همة کاربردهای خود در قرآن کریم به یک معنا به کار رفته اند؟ اگر چنین نیست، طبق آیات پیش گفته که مورد استشهاد مخالفان و منتقدان قرار گرفته، مقصود از دعایی که موجب شرک مشرکان شده کدام معنای دعاست؟ اینجاست که نباید از این نکته غفلت ورزید که همان گونه که در تحلیل لغوی مفهوم عبادت بیان شد، نه واژة عبادت از نظر لغت عرب مرادف با دعاست و نه کلمة دعا در قرآن در همة استعمالات خود به معنای عبادت به کار رفته است؛ بلکه هر واژه در هر مورد، مطابق قراینی که در کلام وجود دارد بر معنایی خاص حمل می شود.
طبق همین تفاوت معنایی میان دعای مسئلت و دعای عبادت است که علامه دعا را در آیة «وإذا مسکم الضر فی البحر ضل من تدعون إلا إیاه» (اسراء: 67) برخلاف دیدگاه آلوسی (آلوسی، 1415ق، ج8، ص109) نه به معنای دعای عبادت، بلکه به معنای دعای مسئلت دانسته و در مقام بیان معنای آیه می نویسد: معنای آیه این است که وقتی در دریا کارتان به سختی کشید و بیچاره شدید و نزدیک شد غرق شوید، آن وقت دیگر همة خدایان خود را که همواره از آنها حاجت میخواستید [نه اینکه عبادت می کردید] فراموش میکنید، جز خدای تعالی را (طباطبائی، 1417ق، ج13، ص153) بنابراین دعای عبادی، قسیم دعای مسئلتی است و در حقیقت طلب و درخواست از غیر خدا به معنای عبادت غیر نیست."