چکیده:
ایقاع ، میزان موسیقی موزون است ؛ چنان که عروض میزان کلام منظوم است . ایقاع مانند عروض ، دارای اوزانی است که آن ها را در اصطلاح موسیقی قدیم ایران ، ادوار یا ادوار ایقاعی گویند. ادوار ایقاعی از ارکان و ارکان نیز از نقره یا ضربه تشکیل شده که این ضربات معادل حرف در شعر است . زمان های میان نقرات ، تعیین کنندة وزن ایقاعی هستند. در این پژوهش علم ایقاع و عروض و کلیه نقاط مشترک و نیز تفاوت هایی که آن ها در تقسیمات خود با یکدیگر دارند؛ اعم از تاریخچه ، واضع و گاه سبب تسمیه بخش های مختلف بررسی شده است . نکته ها و پیشنهادهایی نیز با توجه به ایقاع که قابل استفاده در عروض به نظر میرسد، همراه با مطابقت بخش های مختلف ارائه میشود. برای بررسی ایقاع و عروض ، آن ها را طبق کتاب های قدیم موسیقی ایرانی و عروض سنتی شرح دادیم . میزان امکان مطابقت عروض و ایقاع و ظرفیت های به دست آمده ، از یافته های این پژوهش است که به شناخت بهتر وزن درونی و موسیقی شعر میانجامد و به کاربرد بهتر کلام در موسیقی کمک میکند. ایقاع و عروض را میتوان از یک سرچشمه دانست که در دو حوزة شعر و موسیقی پدیدار شده اند؛ چنان که واضع هر دو را نیز خلیل بن احمد فراهیدی میدانند.
خلاصه ماشینی:
"قابل ذکر است که دانشمندان از دوران گذشته به این وحدت و تشابه بیاعتنا نبوده و در هر مقام از آثار خود که عروض یا ایقاع را تعلیم و شرح داده اند، برای تسهیل در آموزش یا به دلایل دیگر، به آن یکی نیز اشاره ای کرده و گاه از آن بهره جسته اند؛ برای مثال ، خواجه نصیرالدین در معیارالاشعار در توضیح وزن ، به این ارتباط اشاره میکند و میگوید: «اما وزن ، بحث از ماهیت آن و از استعمالش در ایقاعات ، تعلق به فنی خاص دارد هم از آن فن از علم موسیقی که مشتمل باشد بر تفصیل اوزان شعرها و از استعمالش به حسب اصطلاح خاص و اهل هر لغتی، تعلق به صناعتی مفرد دارد که آن را علم عروض خوانند» (همان : ٦ و ٧)؛ چنان که میبینیم خواجه نصیر در این کتاب هر دو علم ایقاع و عروض را از نظر ماهیت که همان وزن است ، یکی میداند و مقابل هم قرارمیدهد، با این تفاوت که یکی در موسیقی استفاده میشود و دیگری در شعر.
همچنین در نوع ترکیب این واحدها و سپس تعداد و انواع رکن ها نیز تفاوتی بین عروض و ایقاع مشاهده نمیشود، بلکه هر دوی آن ها رکن های سبب ، وتد و فاصله را دارند و حتی در کمی کاربرد رکن های وتد مفروق و فاصلۀ کبرا نیز با یکدیگر مشترکاند و این خود نشانگر وحدت آن دو است ؛ البته در میان گفته های عروضیان ، مطالبی دربارة برتری برخی ارکان بر برخی دیگر وجود دارد که به سبب آن ، گاه بعضی اوزان نیز نسبت به اوزان دیگر، به همین دلایل و بدون در نظر داشتن کاربرد آن میان شاعران ، برتری مییابند."