چکیده:
آیه آغازین سوره قاف حلقه ارتباط اندیشههای عرفانی و اسطورهای و پیوند آن با روایات بوده است. بر اساس یافتههای این پژوهش، انتساب ارتباط کوه قاف با سوره قاف به ائمه شیعه ـ علیهم السلام ـ احتمالا نتیجه تحریف تاریخی است و قابل اعتماد نیست. از دیگر سو ریشه ورود اساطیر به تفاسیر به ابن عباس از صحابه پیامبر برمیگردد. در درجه بعد، تابعینی همچون مقاتل بن سلیمان، ضحاک، عکرمه و وهب بن منبه آن را نقل کردند و به تدریج بر دامنه آن افزوده شد؛ بدین گونه مشخص میشود که این تفسیر افسانهای فاقد هرگونه حجیتی است؛ در این نوشتار برای انتظام مطلب، تفاسیر را در سه شاخه تفاسیر عرفانی، روایی و اسطورهگرا تقسیم کردیم و ضمن رد تفاسیر اسطورهگرا به ریشهشناسی دلایل ارتباط یافتن اسطوره قاف به حرف مقطعه قاف نیز پرداختیم.
خلاصه ماشینی:
در درجه بعد، تابعینی همچون مقاتل بن سلیمان، ضحاک، عکرمه و وهب بن منبه آن را نقل کردند و به تدریج بر دامنه آن افزوده شد؛ بدین گونه مشخص میشود که این تفسیر افسانهای فاقد هرگونه حجیتی است؛ در این نوشتار برای انتظام مطلب، تفاسیر را در سه شاخه تفاسیر عرفانی، روایی و اسطورهگرا تقسیم کردیم و ضمن رد تفاسیر اسطورهگرا به ریشه¬شناسی دلایل ارتباط یافتن اسطوره قاف به حرف مقطعه قاف نیز پرداختیم.
در تفسیر عرفانی دیگر اگرچه کوه بودن قاف از قول ابن عباس نقل شده است ولی نویسنده کوه بودن قاف را رد می¬کند( نوری¬جاوی،1417:ج2/ 443).
کاشفی سبزواری نیز کوه بودن قاف را موضوع دروغین میداند و از قول ابن کثیر نقل می¬کند که این امر از خرافات بنی اسرائیل است(کاشفی سبزواری، 1369:ج5/ 443).
در بررسی انجامشده در چند تفسیر محدود قول کوه بودن قاف به امام باقر و امام صادق - علیهما السلام - نسبت داده شده است که برای نمونه به چند مورد اشاره میکنیم و سپس به نقد آن¬ها می¬پردازیم.
در تفسیر اثناعشری قول کوه بودن قاف را به استناد «معانی الأخبار» ابن بابویه از امام صادق -علیه السلام- نقل می¬کند(حسینی شاه عبدالعظیمی، 1363: ج1/212).
در اینجا ابتدا اقوالی را از ابن عباس و امام صادق در مورد کوه بودن قاف رد می¬کند، اما خود در ادامه، داستان را به شکل دیگر عنوان می¬کند واز رفتن حضرت علی ـ علیه السلام ـ به کوه قاف و گفتوگوی ایشان با تراجیل سخن می¬گوید: «قاف کوهی محیط به دنیا از زمرد سبز و سبزی آسمان از اوست.