چکیده:
«تاریخ ایلچی نظام شاه» یکی از معتبر ترین کتب تاریخی عهد صفویه است که بدلیل پاره ای از اطلاعات دسته اول در میان کتب تاریخی این دوره جایگاه ویژه ای دارد. سبک نثر آن دارای ویژگی های خاصی است. در این مقالهسبک نثر این کتاب در دو بخش «صوری» و «محتوایی» تحلیل شده است.در «بخش صوری» خصیصه های دستوری(صرف) آن در سه بخش اسامی خاص و عام، ترکیبات اسمی و وصفی، ساختمان فعل های مرکب و خصیصه های ادبی در دو بخشآرایه های بیانی و اشعار از نظر سبک شناسی تحلیل شده است. در «بخش محتوایی» به خصیصه هایی چون صداقت و بی پروایی، ذکر جزییات و ثبت دقایق، اعتدال در توصیف و استناد علمی پرداخته شده است. به دلیل این که تاریخ ایلچی نظام شاه در زمانی تألیف شده که کتاب های تاریخی بسیاری نوشته شده است جهت روشن شدن بهتر موضوع و ارزیابی های منطقی سبک شناسانه، سبک این کتاب با کتب تاریخی قبل و بعد و همعصر، در زمینه مورد بحث مقایسه شده است.این پژوهش به شیوه ی توصیفی-تحلیلیانجام گرفته است.
خلاصه ماشینی:
"اسامی عام قسم اول این اسامی، «عربی» هستند که مانند کلمات اداری نه تنها در تاریخ ایلچی نظام شاه بلکه در تمام کتاب های تاریخ عصر مغول تا عصر صفویه و پس از آن بسیار دیده می شود و غالب آنها در ساخت انواع ترکیب های وصفی و اضافی استفاده شده اند: «القاس میرزا چون چهره بخت خود را به ناخن بیوفایی خراشید و از اعمال شنیع خویش خجل و شرمسار گشت ، چاره ای جز آن ندید که روی به دیار روم نهد و به والی آنجا متوسل گردد» ( خورشاه ،١٣٧٩: ١٦٤).
در متن این کتاب اگر چه ترکیب های بلند و چند کلمه ای بسامد قابل توجهی دارند و به شکل برجسته ای نمایان شده اند ولی بدلیل گرایش مولف به ساده نویسی بیشترین تعداد ترکیب ها در دو حیطه ادبی و زبانی کوتاهند که در این مورد تاریخ ایلچی نظام شاه از اسلوب کلی ترکیب سازی نثر دوره صفویه پیروی کرده است .
در حبیب السیر، ظفر نامه شامی، ظفرنامه شرف الدین علی یزدی، مطلع السعدین ، عالم آرای عباسی، جهان آرای عباسی نیز بیشتر اشعار در بحر متقارب آمده است :«هنوز از دهن بوی شیر آیدش / همی رای شمشیر و تیر آیدش » (فضل الله همدانی ،١٩٤٠: ٩) ظاهرا مؤلف تاریخ ایلچی نظام شاه نیز بیش از دیگر نویسندگان کتاب های تاریخی، از شعرهایی در بحر متقارب در کتاب خود استفاده کرده و این امر نشان دهنده علاقه خاص مولف به شاهنامه یا بحر متقارب است ."