چکیده:
هدف اصلی این مقاله ، بررسی روابط قدرت در رمان طوبی و معنای شب با تاکید بر مسئله جنسیت و بازنمایی آن در این رمان است . یکی از ابزارهایی که زبان شناسی اجتماعی هلیدی برای بررسی متون و آشکار کردن سازوکارهای ایدئولوژیک آن دراختیار میگذارد، واکاوی ساختار وجه و وجه نمایی است . در این پژوهش ، با تاکید بر نقش وجه نمایی در تولید متون و بازتولید روابط قدرت و مناسبات جنسیتی، به بررسی وجه نمایی در رمان طوبی و معنای شب ، با روش توصیفی- تحلیلی پرداخته شده است . در این رمان ، چشم انداز تاریخی هفتادساله ای از زن ایرانی ارائه میشود؛ اما طوبی، شخصیت زن محوری، در این سیر تاریخی روبه جلو نه تنها دستاوردی در رسیدن به اهدافش نمییابد؛ بلکه سیری قهقرایی را میپیماید. طوبی در آغاز رمان ، زنی است که با کمال اطمینان سخن میگوید؛ اما در پایان داستان ، فردی است که به /هیچ چیز یقین ندارد و هیچ باوری در گفته هایش نیست . درواقع ، سیر تحول وجه نماهای طوبی از قطعیت و باید بیرونی به تردید و شاید درونی میل میکند. این استحاله درونی و سترونی روحی طوبی در پایان رمان ، با مناسبات و کارکردهای گفتمانی کلان تر اجتماعی در دوران قاجار و پهلوی اول در ارتباط مستقیم است ؛ این مناسبات اجتماعی زنان را از اندیشیدن ، گفتن و مشارکت اجتماعی در فضای بیرون بازمیدارد.
خلاصه ماشینی:
"در این پژوهش ، براساس تقسیم بندی هلیدی در کتاب دستور نقش گرای نظام مند، به بررسی وجه نمایی به عنوان ابزاری نظری در خوانش رمان طوبی و معنای شب میپردازیم و از این الگوی نظری برای نشان دادن روابط نامتقارن قدرت و مطالعات جنسیتی استفاده میکنیم و درپی پاسخ گویی به این پرسش ها هستیم : وجه نماهایی که طوبی به کار میبرد، چطور دیدگاه او را بیان میکنند و این وجه نماها به لحاظ روابط قدرت بین زنان و مردان چگونه عمل میکند؟ طوبی در هر قسمت از رمان و در مواجهه با هریک از شخصیت ها از چه وجه نماهایی استفاده میکند؟ این وجه نماها چه تأثیری بر گفتمان میگذارند و چگونه جایگاه فرادستی و فرودستی طوبی را به عنوان زن تعیین و تعریف میکنند؟ ٢-٢.
«زن بزرگ تر حاجی» با آوردن وجه شرطی «اگر» که متضمن معنای تردید و احتمال است ، به عدم قطعیت درمورد خود و دیگران در کلامش دامن میزند و نیز در کلامش از مردان به عنوان نهادهای مسلط و ناظر یاد میکند؛ بنابراین ، او در مقام زنی که به گفتمان مردسالارانه مشروعیت میبخشد، دربرابر طوبی قرار میگیرد که از موضع اقتدار رفتار میکند؛ درنتیجه ، تقابل وجه نماهای این دو شخصیت ، تقابل در نظام گفتمانی هریک را آشکار میکند.
در ابتدای رمان و درواقع تا قبل از پیری و تنهایی طوبی، استفادة وی از وجه نماهای دارای بار قطعیت زیاد، بین او و دیگر زنان فاصله ای معنادار ایجاد میکند که این تمایز متناسب با جایگاه اجتماعی اوست ؛ اما در پایان رمان که طوبی دسترسیاش به منابع قدرت را ازدست میدهد، وجه نماهایش نیز دگرگون میشوند."