چکیده:
حقوق پناهندگی در اسلام با داشتن صبغة مثبت، از زمان جاهلیت (مفهوم جوار)، حمایتی حداکثری و نظاممند را به پناهندگان و پناهجویان ارائه میدهد. در این زمینه، منابع اسلامی، اعم از آیات قرآن کریم، روایات، سیرة پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمة اطهار علیهم السلام و خلفای اسلامی و نیز آراء فقها و حقوقدانان بر این حمایت با حداقل مستثنیات تاکید دارند. عقد «استیمان یا امان»، پناهندگی به افراد مسلمان و غیرمسلمان در عصر غیبت، و حقوق و تکالیف پناهندگان و دولتهای اسلامی در قبال یکدیگر از جمله موضوعات بررسی شده است. با توجه به آیات، روایات و سیرة معصومان علیهم السلام مشاهده میشود که پناهندگان در حمایت آحاد جامعة اسلامی و دولت اسلامی قرار دارند، مگر اینکه هدف فرار از عدالت و قانون باشد که در این حالت، مشابه کنوانسیون ژنو، حمایتی در کار نخواهد بود. با توجه به گسسته بودن حمایتهای ارائهشده تحت حقوق بینالملل، پناهندگی کنونی و عدم کفایت آنها، دین مبین اسلام میتواند بهعنوان منبع حقوقی، اخلاقی و بشری به ارتقا و توسعة بیش از پیش حقوق بینالملل پناهندگی یاری رساند.
خلاصه ماشینی:
پناهنده، اسلام، فقه، حقوق بینالملل پناهندگی، عقد استیمان، امان مقدمه برخلاف حقوق بینالملل، که پناه دادن به فراریان را یک اصل اخلاقی تلقی کرده و دولتها را نسبت به پذیرش یا نپذیرفتن آنان آزاد گذاشته است و تنها به توصیههایی در این زمینه اکتفا نموده، در شریعت اسلامی از همان آغاز، پناه دادن به مظلومان به عنوان یک وظیفة الهی و دینی و به صورت یک قاعدة حقوقی مطرح بوده و هیچگونه مسامحه و سهلانگاری را در این زمینه جایز ندانسته است، تاآنجاکه بیتوجهی به مظلومان را ضعف ایمان افراد مسلمان به حساب آورده و بر همین اساس در روایتی از پیامبر( نقل گردیده که «مَن سمِعَ مُنادیا ینادی یا للمسلمین فلم یجبه فلیس بِمُسلم» (حرعاملی، بیتا، ج 11، ص108)؛ هر مسلمانی که صدای انسانی را بشنود كه مسلمانان را به یاری خویش فرامیخواند و به او پاسخ مثبت ندهد، مسلمان نیست.
بر اساس فقه اسلامی، آنچه از شرایط مزبور باید در خصوص همة پناهندگان به کار گرفته شود، همین امور سهگانه است که شیخ طوسی آنها را به عنوان امور عدمی، یعنی اموری که اهل ذمه باید ملتزم به عدم ارتکاب آن باشند، آورده است، اما تن دادن به مجازاتهای اسلامی در غیر احوال شخصی را لازم ندانسته و پرداخت مالیات جزیه را نیز تنها در صورتی لازم دانسته که افراد مستأمن نخواهند در قلمرو اسلام کمتر از یک سال حضور داشته باشند.