چکیده:
دو اصطلاح «مراقبه» و «ذن» در عرفان اسلامی و عرفان بودایی، جایگاه مهمی دارند. این دو اصطلاح را عموما بر هم منطبق دانسته و در ترجمهها بهعنوان معادل بهکار میگیرند. اما اینکه آیا این دو اصطلاح در این دو سنت عرفانی دقیقا از یک چیز حکایت میکنند، پرسشی است که باید مورد تحقیق قرار گیرد. این مقاله با روش تحلیلی و رویکرد پدیدارشناختی به بررسی تطبیقی مفهوم و حقیقت دو آموزة «مراقبه» در عرفان اسلامی و «ذن» یا «مدیتیشن» در عرفان بودایی میپردازد. این پژوهش نشان میدهد که دو واژة «مراقبه» و «ذن» از نظر لغوی معنای متفاوتی دارند. اما از نظر اصطلاحی، وجوه تفاوت و تشابه میان آنها وجود دارد. همچنین حقیقت «مراقبه» در عرفان اسلامی آگاهی و توجه انسان نسبت به علم احاطی خدا بر اوست، ولی «ذن» در عرفان بودایی مهار و خاموش کردن ذهن بهمنظور دریافت حقیقت اشیا و بودا شدن است.مواجهه مسیحیت با برخی آموزههای عمیق اسلامی، اعم از آموزههای عرفانی، اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی همواره چالشآفرین بوده است. بررسی ادعای مواجهه تبشیری برخی فرقههای مسیحی، با مسلمانان، هدف این پژوهش است. این مقاله، ضمن ورود به حوزه رویکردهای آموزهای مسیحیت، با روش تحلیلی ـ انتقادی به ارزیابی تأثیر روشی فرقههای مسیحی بر مسلمانان پرداخته و نشان میدهد که علیرغم مطالعه فراگیر این فرقهها با ابعاد آموزههای اسلامی و صرف هزینههای مادی و معنوی، این فرقهها نتوانستهاند توفیق چندانی در تغییر باور ایمانی مسلمانان داشته باشند. گرچه مسیحیت در برخی مراحل مواجههای خود، از رویکرد عرفانی ـ اخلاقی فرقههای فرانسیسکنی، دومینیکنی و آگوستینی، یا رویکرد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی فرقههای یسوعی،کرملیان پابرهنه و کاپوسنیها بهره برده است، اما در ادوار معاصر حیات خویش، به رویکرد حرفهای هیئتهای تبشیری روی آورده، و از این رهگذر، تلاش کرده است تا ناکامیهای گذشته خود را جبران کند.
In Islamic and Buddhist mysticism، two terms “Muraqhabah” and “Zen” or “Meditation” are of important positions. These two terms are commonly considered as being correspondent with each other and are used in translations as two equivalent terms. But whether these two terms indicate the same thing in two mystical traditions is a question that should be scrutinized. Drawing upon an analytical method and taking a phenomenological approach، this paper deals with the comparative investigation into the concept and reality of “Muraqhabah” in Islamic mysticism and that of “Zen” or “meditation” in Buddhist mysticism. This research shows that these two terms، “Muraqhabah” and “Zen” or “meditation” literally have different meanings. But in terms of terminology، there are differences and similarities between the terms. Also the reality of “Muraqhabah” in Islamic mysticism is human awareness of and attention to God’s knowledge which surrounds him، but in Buddhist mysticism، “Zen” or “meditation” is restraining and quenching the mind in order to receive the reality of objects and being a Buddhi.
خلاصه ماشینی:
"بنابراین، در این توصیف نیز «مراقبه» دو طرف دارد: ازیکسو، خدای تعالی پیوسته بر قلب انسان رقیب است و از سوی دیگر، سالک با قلب خود خداوند را ملاحظه کرده، به او مشغول است.
آگاهی از زندگی از جمله توصیفهای مطرح در آیین بودا، در بیان حقیقت «ذن»، «دیانه» و «مدیتیشن»، این است که آن آگاهی از زندگی است؛ زیرا کسی که میخواهد از این جهان انقطاع حاصل کند، حتی اگر از حالت نشستن خاص دیانه برخاست و به کارهای دیگر، مثل رفتن، آمدن، حرکت کردن و ایستادن مشغول شد، باید در تمام مدت در تفکر و آگاهی باشد (اشوهگوشه، 2006، ص 91ـ92؛ اشوهگوشه، 1381، ص141ـ142).
در این صورت، اگر «ذن»، «دیانه» یا «مدیتیشن» در آیین بودا، صرفا به عنوان عمل نشستن در حالتی خاص برای تفکر و تمرکز ذهنی معرفی شود که موجب آرامش روحی و ذهنی است، توصیفی ناقص خواهد بود، بلکه حقیقت «ذن» و «دیانه»، دیدن سرشت بودا به منظور رهایی از سمساره و تناسخ است.
3. «مراقبه» و «ذن»، هر دو از سنخ آگاهی و علم هستند؛ با این تفاوت که در «مراقبه» عارف سالک باید به علم پروردگارش نسبت به خود، علم داشته باشد و همة کردار و گفتار خود را در پیشگاه الهی مراقبه کند، اما در «ذن» ذنگر باید در آگاهی از زندگی بسر برد؛ یعنی او باید به اشیا آنگونه که هستند، علم و آگاهی مستقیم داشته باشد، نه آنچه که به واسطه الفاظ و تصورات ذهنی نمایانده میشود."