چکیده:
مسئله اصلی این پژوهش بررسی، تحلیل و نقد دیدگاه فخر رازی درباره مراتب کمال انسان، به روش توصیفی- تحلیلی است. وی کمال را به تقویت دو قوه عقل نظری و عملی تعریف میکند و در برخی آثارش از کمال به عنوان معادل سعادت بهره میگیرد. او در آثار مختلفش مراتب متعددی برای کمال ترسیم کرده است. دیدگاههای مختلف او درباره کمال را میتوان در ابتدا بر دو قسم دانست: مراتب کمال انسان در دنیا و مراتب کمال در آخرت؛ و مراتب کمال انسان در دنیا را میتوان از سه منظر فلسفی، اخلاقی و عرفانی دستهبندی کرد. هر کدام از این اقسام نیز با تقریرهای مختلفی بیان میشوند.
خلاصه ماشینی:
او در موضعی دیگر از التفسیر الکبیر، نیز کمال انسان را در دو قوه نظری و عملی نفس معرفی می کنـد و ذیل آیه «ان الذین امنوا والذین هادوا والصئبون والنصری من امن بـاٰلله والیـوم الاخـر و عمـل صالحا» (مائده : ٦٩) نیز می گوید در این آیه حکم عامی بیان می شود که همه اهل کتاب را در بر می گیرد و آن حکم این است که راه دست یابی به فضیلت و منقبت ایمان به خـدا و روز آخـرت و عمل صالح است .
از طرفی آنها از حیث وجودشناختی ، غیر از عالم ناسوت و لاهوت ، به عالم دیگری به نام جبروت اعتقاد دارند و چنین می اندیشند که در عالم جبروت میان عقول مراتب متعددی اسـت و آخرین مرتبه عقول ، عقل فعال است و این عقل فعال به نوعی حد واسط میـان عقـول و عـالم ماده است و از حیثیت وجودشناختی در پیدایش صور و حیات بخشی بـه موجـودات عـالم ناسـوت تأثیر جدی دارد و از حیث معرفت شناختی ، کامل ترین مرتبه عقل نظری آن است که عقل انسـان به مرتبه عقل مستفاد دست یابد و دست یابی بدین مرتبه منوط به اتصال عقل انسـانی بـه عقـل فعال است (فارابی ، ١٩٩٦: ٢١-٢٣؛ همو، ١٩٠٧: ٦٨-٧٠؛ همو، ٢٠٠٢: ٥٢-٥٤؛ ابن سـینا، ١٣٦٣ الف : ٤٠٥-٤٠٧؛ همو، ١٤٠٣: ٢٤٤/٣-٢٤٧؛ همـو، ١٣٦٣ ب: ٧٨-٨١؛ همـو، ١٣٦٤: ٦٥٤-٦٥٧؛ سهروردی ، ١٩٧٧: ١٢٦/٢-١٢٧ و ١٣٢-١٤٠؛ قطب الـدین شـیرازی ، ١٣٨٠: ٣٠٨-٣٠٩ و ٣٢٣- ٣٣٣؛ شهروزی ، ١٣٧٣: ٣٦٢-٣٦٣).