چکیده:
حوزة ادبیات تعلیمی فارسی نه تنها در قالب و شیوة بیان بسیار رنگارنگ و متنوع می نماید، که در محتوا نیز پهنة وسیعی درنوردیده و از فردیترین عرصة خود سازی و آموزش و تزکیة درون در آثار صوفیانه و حتی آثار غنایی تا برونیترین حوزة انسانی، یعنی آثار سیاسی و اجتماعی را در بر می گیرد. ادب تعلیمی، همچنان که از نام آن برمی آید، ادبیاتی است که در خدمت ارشاد و تعلیم باشد. هدف اصلی سراینده در این نوع از اشعار، تشریح و تبیین مسائل اخلاقی و اندیشههای مذهبی، حکمی و مضامین پند واندرزی است.اشعار تعلیمی گاهی به صورت منظومهها و داستانها و قطعاتی مستقل و جداگانه و گاه در میان موضوعات دیگر ادبی به تعلیم و پند و اخلاق و مفاهیم حکمی، مذهبی، پندواندرز می پردازد. نظامی گنجوی، هرچند بیشتر به عنوان شاعری تغزلی و غنایی شهرت دارد؛ اما بررسی دقیق آثار وی، نشانگر سیمای خردورزانه و تعلیمی آثار وی، در پس سخنپردازی های هنرمندانه اوست. نظامی با بهرهگیری از آموزههای اخلاقی شعر خود را ارزش و غنای بیشتری بخشیده است. شعر او پیام جامع و جهانی دارد و مختص به تاریخ یا فرهنگ خاصی نیست. این مقاله درون مایههای تعلیمی منظومههای نظامی گنجوی را می کاود تا ارزش واعتبار هنری آثار او در همراهی با آموزههای تعلیمی و اخلاقی را نشان دهد واز طریق همین آموزهها گرایشهای اخلاقی، سلایق رفتاری و جهانبینی او را بررسی نماید.
خلاصه ماشینی:
نشريه علمي- پژوهشي پژوهشنامه ادبيات تعليمي سال هفتم ، شمارة بيست و هفتم ، پاييز ١٣٩٤، ص ١٦٨- ١٤٣ انعکاس آموزه هاي تعليمي در خمسۀ نظامي دکتر محمدحسين خانمحمدي - حجت الله همتي چکيده حوزة ادبيات تعليمي فارسي نه تنها در قالب و شيوة بيـان بسـيار متنـوع اسـت ، کـه در محتوا نيز پهنۀ وسيعي درنورديده و از فردي ترين عرصۀ خود سازي و آموزش و تزکيۀ درون در آثار صوفيانه و حتي غنايي تا برونـي تـرين حـوزة انسـاني، يعنـي آثـار سياسـي و اجتماعي را در بر مي گيرد.
نظامي در مخزن الاسرار عبادت را عامل رستگاري انسان ميداند و ميگويد: طاعت کن روي بتــــــاب از گنـاه تــا نشــوي چــون خجــلان عــذرخواه حاصل دنيا چـو يکـي سـاعت اسـت طاعت کن کز همه طاعـت بـه اسـت (نظامي، ١٣٩١: ٦٧) حکيم والامقام در آغاز منظومۀ ليلي و مجنون در مورد هدفمنـدي جهـان آفـرينش و مقام والاي انسان در اين جهان چنين مي گويد: ديباچــه مــا کــه در نــورد اســت نز بهر هـوا و خـواب و خـورد اسـت از خــواب و خــورش بــه ار بتــابي کــاين در همــه گــاو و خــر بيــابي زان مايــه کــه طبــع هـــــا سرشــتند مــــا را ورقــــي دگـــر نوشـــتند (همان : ٤٠٢) همۀ پديده هاي جهان هسـتي بـر اسـاس اصـل هـدايت عامـه بـه همـان سـويي در حرکت اند که خداي مهربان از آنها خواسته است .