چکیده:
وجود نسخ در قرآن از دیرباز محل بحث و گفت وگو بین دانشمندان اسلامی بوده است . چنان که درباره کتاب های آسمانی پیشین نیز چنین بحثی در بین دانشمندانشان مطرح بوده است . برخی اصل نسخ را انکار کرده و پاره ای دیگر برخی از اقسام نسخ را ممکن و وقوع آن را حتمی دانسته اند. ولی درباره نسخ تلاوت ، اختلاف نظر بیشتری وجود دارد تا آنجا که برخی از دانشمندان شیعی، پذیرفتن وقوع نسخ تلاوت را عین قول به تحریف میدانند. این نوشته میکوشد نشان دهد نسخ تلاوت امری ممکن است ، اما دلایل قطعی بر وقوع آن وجود ندارد و تمسک به روایات آحاد، بر وقوع نسخ تلاوت در قرآن قابل پذیرش نیست .
خلاصه ماشینی:
استدلال آنان این است که چون دلیل قائلان به وقوع نسخ تلاوت اخبار آحاد است و در جای خود اثبات شده که اخبار آحاد نمیتواند ثابت کننده نسخ باشد، از این رو وقوع این قسم از نسخ در قرآن معلوم و قطعی نیست (خویی، البیان فی تفسیر القرآن ١٣٩٥: ٢٨٥)، اما عموم علمای اهل تسنن قائل به وقوع نسخ تلاوت در قرآن شده اند.
ثانیا: طبق نظر برخی از مفسران اهل سنت مراد آیه این است : «ما اگر بخواهیم تمام آنچه را به تو وحی کردیم (یعنی تمام قرآن را) از بین میبریم و الحمدلله چنین نشده است » (طبری، جامع البیان فی تأویل آی القرآن ١/ ٦٧٠).
». بعضی استثناء «الا ما شاء الله » را دلیل بر وقوع نسخ تلاوت گرفته اند، غافل از اینکه آیه در مقام اثبات قدرت خدا بر این است که اگر بخواهد میتواند قرآن را از حافظه پیامبر’ محو کند و از بین ببرد، اما هرگز چنین کاری را نکرده است .
دلایل روایی این دلایل عبارت است از روایاتی که دلالت میکند آیاتی بوده که فعلا در قرآن موجود نیست ، مثل حکم رجم که ادعا شده از آیات قرآن و ناسخ آیه ١٥ سوره نساء است (شوکانی، همان : ٣٢١) یا حکم رضاع محرم که عایشه ادعای قرآنی بودن آن را کرده است (شافعی، المسند ١٤١٥: ٢٢١؛ مسلم ، صحیح مسلم ١٤٠٩: ٤/ ١٦٧) و یا عبارت «لو کان لابن آدم و ادیان من ذهب لتمنی لهما ثالثا و لا یملأ جوف ابن آدم الا التراب و یتوب الله علی من تاب » که ادعا شده آیه ای از سوره ص بوده است (متقی هندی، کنز العمال ١٤٠٩: ٢/ ٥٦٩).